सस्तोमा पाइयो भन्दै बैंकको लिलामी धितो किन्दा मुद्दा खेप्दै सर्वसाधारण !

रुषा थापा
सस्तो मूल्यमा पाइयो भन्दै बैंक तथा वित्तिय संस्थाले लिलाम गरेको धितो मानिसहरुले किने । तर, अहिले निल्नु न ओकाल्नु भएको छ । एकातिर मुद्दा खेप्नु परेको छ, अर्कोतिर सरकारी, सार्वजनिक मुद्दामा बनेकोले झनै पीर । ऋणीले कर्जा तिर्न नसकेपछि बैंकले धितो लिलाम गर्छ । कर्जा नतिरेकै कारण बैंकले अधिकांशको धितो लिलाम गरेको छ ।

लिलाम गरेको धितो बेच्नैपर्यो । फेरि कसरी ऋण उठाउनु । पछिल्लो समय घरजग्गामा मन्दी रहेको त सबैलाई थाहै छ । त्यसैले, बैंकले सस्तो मूल्यमा धितो बिक्री गर्यो । सस्तोमा पाएपछि मानिसहरुले पनि सोचविचार नगरी त्यो घरजग्गा किने । अहिले अदालत धाउँदा धाउँदै उनीहरु दिक्क भएका छन् । ऋणीका सन्ततिले धितोउपर हकदाबी गरेपछि अदालत गुहार्नुपरेको छ ।

अर्कोतिर अधिकांश घरजग्गा सरकारीm, सार्वजनिक, गुठी वा ऐलानी जग्गामा निर्माण भएको पाइएको छ । यसले उक्त घरजग्गा किन्नेहरु चुलुम्मै हुने देखिन्छन् । बैंकले धितो राख्ने बेला त्यो सरकारी, सार्वजनिक जग्गामा बनेको छ वा छैन ? भनी हेर्दैन । अहिले त्यसको परिमाण त्यो घरजग्गा किन्नेहरु भोग्नुपरिरहेको छ । अब घर नै नरहला भन्ने चिन्ता उनीहरुमा छ । किनकि जग्गा सरकारको भएपछि निजी भवन भत्काउनैपर्छ ।

बैंकले लिलाम गरेको धितो किन्दा मानिसहरु विभिन्न लफडा परेमा अहिले भन्छन्, ‘सस्तो पायो भन्दैमा लिलाम गरिएको धितो किन्नुहुँदैन रहेछ ।’ बैंकलाई जसरी भएपनि कमाउनु छ । त्यो चाहेर ठगेर होस् या लुटेर । ऋणीसँग असुल्नु असुलेको छ, बैंकले । करोडौं मूल्य पर्ने धितो राखेर ५० लाख रुपैयाँ ऋण दिने, त्यसमा पाँच लाख त घुसै खाने, सेवाशुल्क तीन प्रतिशत अनि ब्याज १४ प्रतिशत भनेर ८० प्रतिशतसम्म असुल्ने ।

ऋणीले तीन किस्ता नतिर्नेबित्तिकै करोडौंको धितो ४२ लाखमा खाइदिन्छ । अनि त्यो धितो अर्कोलाई बेचेर फसाइदिन्छ । करोडको धितो ६०–७० लाखमा बेचिन्छ । किनकि बैंकले आफ्नो लगानी ऋणीबाट पहिल्यै सेवाशुल्क, साँवा ब्याज गरेर लाखौं रकम तिरिसकेको हुन्छ । बैंकबाट पीडित बनेपछि ऋणीले अदालत गुहार्छन् । ऋणीले मुद्दा हालेपछि बैंकले केही गर्दैन । त्यो धितो किन्नेले मात्र सबै जिम्मेवारी र मुद्दा खेप्नुपर्छ ।

बैंक, वित्तिय संस्था चोर, ठग हुन्, यिनीहरु बन्द गरिनुपर्छ भनेर जनताले आवाज उठाउँदै आएका छन् । बैंकबाट ऋणी र लगानीकर्ता मात्रै पीडित भएका छैनन् । बचतकर्ता समेत पीडित भएका छन् । बचतकर्ताको खाताबाटै बैंकका कर्मचारीहरुले पैसा चोर्ने गरेका छन् । त्यो पनि लाखौं । आफ्नो खाताबाट पैसा चोरिएपनि कतिपय बचतकर्ताले थाहा पाउँदैनन् । कतिपय बचतकर्ताले थाहा पाएपनि बैंकले उल्टै धम्क्याउँदा मौन बस्छन् । जनता बैंकबाट निकै पीडित भएका छन् । तैपनि सरकार उनीहरुको आवाज सुन्दैन । न बैंकमाथि कारबाही गर्छ न दर्ता खारेज नै ।

पछिल्लो समय बैंक तथा वित्तिय संस्थाका कर्मचारीहरु नचिन्ने तरिकाले हिँडेको पाइन्छ । कार्यालयभित्र मात्रै उनीहरु मास्क खोल्छन् । महिला कर्मचारी सलले मुख ढाकेर हिँडेको देखिन्छ भने पुरुष कर्मचारीको मुखमा मास्क हुन्छ । बैंकहरुले विज्ञापनको आडमा आफ्नो ठगीधन्दा लुकाउँदै आएका छन् । सञ्चारमाध्यमले विज्ञापन पाएपछि बैंकले जतिसुकै ठगेजस्तै लेख्दैनन्, त्यसको फाइदा उठाइरहेका छन् ।

सञ्चारमाध्यम राज्यको चौथों अंग हो । सञ्चारमाध्यम जनताको आवाज हो । तर, पछिल्लो समय सञ्चारमाध्यम जनताको आवाज कम, ठगहरुको संस्थाजस्तो देखिन्छन् । विज्ञापनको पछि लाग्दा सञ्चारमाध्यमबाट जनताको विश्वास गुम्दै गएको छ । हो सञ्चारमाध्यम चलाउन विज्ञापन आवश्यक छ । तर, विज्ञापनको लोभमा आफ्नो धर्म बिर्सिनुहुन्न । जनताको पक्षमा कलम चलाउन छोड्नुहुन्न ।

बैंक, वित्तिय संस्थाबाट एक–दुई जनामात्रै पीडित भएका छैनन् । लाखौं पीडित छन् । सहकारी, लघुवित्त र फाइनान्स बचतकर्ताको पैसा खाएर भाग्यो । बैंकले चाँहि ऋणलाई ठग्नु ठगेको छ । करोडपतिबाट सडकपति अवस्थामा पुर्याएको छ । मर्नु कि बाँच्नु अवस्थामा छन् बैंकबाट ऋण खाएकाहरु । बैंकले सबै जायजेथा खाएर पनि आफ्नो तीन पुस्ता कालोसूचीमा राखिदिएपछि मानिसहरु आफूसँगै आफ्ना सन्ततिसमेत मारिरहेका छन् ।

बैंक, वित्तिय संस्थाबारे जनता भन्छन्, ‘यिनीहरु ठग, चोर हुन् ।’ पहिलापहिला बैंक, वित्तिय संस्थामा जागिरे भन्नासाथ सम्मानले हेरिन्थ्यो । अहिले त ठग, चोर भन्ने भएपछि मानिसहरु आफ्ना छोराछोरी वा परिवारका कोही सदस्य बैंक, वित्तिय संस्थामा जागिरे भएतापनि बताउँदैनन् । बैंक, वित्तिय संस्था जनताको नजरबाट नाङ्गिँदै गएको छ । त्यसैले, बैंकमा बचत गर्ने र कर्जा लिने दुवैको संख्यामा गिरावट आइरहेको छ ।

सहकारी, लघुवित्त र फाइनान्स त डुबिहाले । घरजग्गा, गाडी र सेयरमा यिनीहरुले गरेको लगानी चुलुम्मै भइहाल्यो । बैंकको पनि लगानी यिनै तीन क्षेत्रमा छ । अब बैंक पनि विस्तारै सहकारीकै अवस्थातिर पुग्दैछ । बैंकले बजारी मूल्यअनुसार कर्जा प्रवाह गरेको छ । यसले खतरा देखिएको छ । केही दिनअघि सुन प्रतितोला एक लाख ९७ हजार रुपैयाँ नाघ्यो ।

दश वर्षअघि सुन प्रतितोला बढीमा ५० हजार रुपैयाँ थियो । एक दशककै बीचमा सुनको भाउ सयौं गुणाले बढेको छ । तर, रफ्तारले बढेको सुनको मूल्य दशकअघिकै अवस्थामा फर्किँदैन भन्ने ग्यारेन्टी छैन । फेरि सुनमा पनि बैंकको लगानी छ । अहिले चलेको मूल्यअनुसार बैंकले सुनमा कर्जा प्रवाह गरेको छ ।

यसरी सुनको मूल्य घटेमा व्यक्ति मात्र डुब्दैनन्, बैंकसमेत टाट पल्टिने छ । यसको उदाहरणको रुपमा घरजग्गा, गाडी र सेयरलाई नै लिन सकिन्छ । पाँच वर्षअघि घरजग्गा, गाडी र सेयर किन्न हारालुछ चल्थ्यो । अहिले सस्तोमा दिँदासमेत बिक्री हुँदैन । पाँच वर्षअघि करोडौंमा किनिएको घरजग्गा अहिले त्यसको आधा मूल्यमा बेच्छुभन्दा समेत किन्ने कोही छैन ।

३२ सयमा किनिएको सेयर अहिले २६ सयमा झरिसक्यो । गाडी त झन् भारत र चीनबाट ल्याइएको हो । त्यहाँबाट एकदेखि पाँच लाखमा गाडी किनेर ल्याई यहाँ दश लाखदेखि करोडौंमा बेचिएको छ । घरजग्गा, गाडी र सेयरको मूल्य दलालीले बढाएका हुन् । छ दशकअघि उपत्यकामै जग्गा रोपनीको सय रुपैयाँमा समेत बिक्री हुदैँन्थ्यो ।

एक रोपनीमा १६ आना जग्गा हुन्छ । दशकौंअघि सय रुपैयाँ रोपनीमा नबिक्ने जग्गा पाँच वर्षअघिसम्म आनाकै लाखदेखि करोडौंमा बिक्री भयो । किनकि दलालीहरुले त्यसमा डोजर चलाए । अहिले फेरि जग्गाको मूल्य घटिरहेको छ । यसमा व्यापक मन्दी छ । जसका कारण घरजग्गामा व्यक्ति, बैंक वित्तिय संस्थाले गरेको लगानी डुब्ने देखिन्छ ।

त्यसो त बैंक, वित्तिय संस्थाका कारण करोडौं सर्वसाधारण सुकुम्बासी भएका छन् । त्यो ऋणी मात्रै नभई बचतकर्ता पनि हुन् । यसको मुख्य योजनाकार चाँहि सरकार हो । किनकि बैंक, वित्तिय संस्था खोल्न सरकारले स्वीकृति लिएको हो । राष्ट्र बैंक र अर्थ मन्त्रालयले बैंक, लघुवित्त र फाइनान्सलाई लाइसेन्स दियो । सहकारी मन्त्रालय र सहकारी विभागले सहकारी खोल्न अनुमति दियो ।

लाइसेन्स दिएपछि नियमन पनि गर्नुपथ्र्यो । तर, लाइसेन्स दिएपछि आफ्नो कर्तव्य पूरा भएको सोच्ने सरकारी प्रवृत्तिले करोडौं सर्वसाधारण पीडित बन्नुपरेको छ । घरैपिच्छे बैंक वित्तिय संस्थाबाट पीडित भएका भेटिन्छन् । कसैको बचत खाइएको छ त कसैको धितो । विडम्बना, जनता ठग्नेहरुलाई सरकार कारबाही गर्दैन । त्यसैले, जनता सचेत हौं । बैंकमा बचत गर्नु वा कर्जा लिनुपूर्व राम्ररी सोचौं । सस्तोमा पाइयो भन्दैमा बैंकले लिलाम गरेको धितो नकिनौं ।