वर्ष दिनमा आउने चाड, त्यो पनि सहकारीका कारण मान्न नसक्ने अवस्थामा सर्वसाधारण !

रुषा थापा
बुढापाकाले भन्थे, ‘हातले दियो, खुट्टालाई दुःख ।’ नेपालीजनको महान् चाड बडादशैं आउन केही दिन मात्र बाँकी छ । दशैंमा मानिसहरु आआफ्नो गाउँघर फर्किन्छन् । किनमेल गर्नुपर्छ । तर, सहकारी, लघुवित्त र फाइनान्सहरु बचतकर्ताहरु यसपालि दशैं मान्न नसक्ने अवस्थामा पुगेका छन् । पटकपटक धाउँदासमेत बचत फिर्ता नपाएपछि उनीहरु चिन्तित र निराश छन् ।

सहकारीमा बचत माग्न गएमा उल्टै सञ्चालक, अध्यक्षहरु ठग्न खोज्छन् । बचतकर्तालाई जबरजस्ती जग्गा लिन लगाइन्छ । त्यो पनि दुर्गम भेगको जग्गा चर्को मूल्यमा । रोपनीको एक लाख नपर्ने जग्गा आनाकै दुई–तीन लाख भनि भिडाइन्छ । जग्गा लिन्छु भनेर आम नागरिकले सहकारीमा बचत गरेका थिएनन् । सहकारी सञ्चालक, अध्यक्ष, कर्मचारीहरुले १४ देखि २२ प्रतिशत ब्याज दिन्छु भनेपछि बचतकर्ताले पैसा राखेका हुन् ।

हिजो सहकारीले अनेकौं नाटक गर्यो । महँगो होटल, रेस्टुरेन्ट वा पार्टी प्यालेसमा साधारण सभा गर्ने, बचतकर्तालाई एक–एक हजार रुपैयाँ दिने, इन्स्युरेन्स गरिदिने, बचतकर्ताको जन्मदिनमा घरमै केक लिएर पुग्ने, बुढाबुढीलाई सम्मान गर्ने वा तीर्थयात्रामा लैजानजस्ता काम गरेर नागरिकको मन जित्यो । अहिले ३५ हजार २३९ सहकारीले करोडौं बचतकर्ताको ४३ खर्ब रकम झवाम पारिदिएको छ ।

लघुवित्त, फाइनान्सले पनि त्यसरी नै डुबायो । हुँदाहुँदै निजी तथा सरकारी बैंक, सञ्चय कोष तथा नागरिक लगानी कोषको हालत पनि यस्तै हुने देखिन्छ । बालुवाटारस्थित प्रधानमन्त्री कार्यालयसँगै जोडिएको ललिता निवासको एक सय ४३ रोपनी बढी सरकारी जग्गा व्यक्तिको नाममा लगिएकोमा अदालतले पुनः राज्यको स्वामित्वमा फिर्ता गराएको छ । यो जग्गा धितो राखेर विभिन्न बैंकले चार खर्ब ऋण दिएका छन् ।

बाँसघारीस्थित छाला जुत्ता कारखानाको दश रोपनी सरकारी जग्गा धितो राखेर पनि बैंकहरुले ४० करोड कर्जा प्रवाह गरेका छन् । यो जग्गा पनि सरकारकै नाममा आइसक्यो । नक्साल बालमन्दिरको जग्गा धितो राखेर बैंकले अर्बौ लगानी गरेको छ । यद्यपि, त्यो सम्झौता पनि सरकारले खारेज गरिसकेको छ । माधव नेपाल प्रधानमन्त्री हुँदा पतञ्जलीलाई दिइएको काभ्रेपलाञ्चोकको साँगास्थित आठ सय १५ रोपनी सरकारी जग्गाका सम्बन्धमा अदालतमा मुद्दा चलिरहेको छ ।

यो जग्गामा पनि बैंकले अर्बौ लगानी गरेको छ । यतिमात्र होइन, धुलिखेलको ८८ रोपनी सरकारी जग्गामा पनि बैंकको करोडौं लगानी छ । माधव नेपालले प्रधानमन्त्री हुँदा देशका विभिन्न जग्गामा हदबन्दी छुटका जग्गा, ऐलानी, गुठी, सरकारी जग्गा व्यक्ति तथा संस्थालाई दिने निर्णय मन्त्रिपरिषद्मार्फत गरेका छन् । बाबुराम भट्टराई प्रधानमन्त्री हुँदा ललिता निवास र थानकोटको हजारौं रोपनी सरकारी जग्गा व्यक्तिको नाममा पास गराइदिएका छन् ।

स्व.मनमोहन अधिकारी र स्व.सूर्यबहादुर थापा प्रधानमन्त्री हुँदा झापाको गिरिबन्धु टि स्टेटको सरकारी जग्गा व्यक्तिलाई दिने निर्णय गरेका थिए । वर्तमान प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले पनि यसअघि प्रधानमन्त्री हुँदा २०७८ वैशाख ७ र १३ गतेको मन्त्रिपरिषद् बैठकमार्फत गिरिबन्धुको जग्गा व्यक्तिलाई दिने निर्णय गरेका थिए । पछिल्लो समय सरकारी, सार्वजनिक, गुठी, ऐलानीलगायत जग्गाको व्यापक चर्चा छ ।

यो जग्गा सरकारी र यो निजी हो भनेर मानिसहरु बोलिरहेको भेटिन्छ । काठमाडौंको मैत्रीदेवीस्थित पेट्रोल पम्प सञ्चालन भएकोसहित घर तथा भवन बनेका जग्गा सरकारी हो भन्नेहरु धेरै छन् । उपत्यकाभित्रका मात्रै लाखौं रोपनी सरकारी, सार्वजनिक, गुठी, ऐलानी, मठमन्दिरको जग्गा व्यक्तिको नाममा गएको छ । जुन कुरा अहिले जनताले थाहा पाएका छन् । रोचक कुरा चाँहि यस्ता सरकारी जग्गा धितो राखेर बैंकले करोडदेखि खर्बौ कर्जा प्रवाह गरेको छ ।

नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका पूर्वअधयक्ष शेखर गोल्छाले सरकारी, सार्वजनिक, गुठी, ऐलानी जग्गा धितो राखेर विभिन्न बैंकबाट खर्बौ कर्जा लिएको सुनिन्छ । उनको ऋण डेढ खर्ब भएको तर धितो बेच्दा चाँहि ५० अर्ब मात्र आउने बताइन्छ । त्यो पनि धितो सबै सरकारी । महासंघका वर्तमान अध्यक्ष चन्द्र ढकालले पनि ताप्लेजुङको सात लाखमा किनिएको जग्गा धितो राखेर बैंकबाट २८ करोड ऋण लिएका छन् ।

भाटभटेनी साहु मीनबहादुर गुरुङले ३१ व्टा भाटभटेनी धितो राखेर विभिन्न बेंकबाट ५३ अर्ब ऋण लिएका छन् । ऊर्जामन्त्री दीपक खड्काले पनि बैंकबाट १४ अर्ब ऋण लिएका छन् । मेडिकल व्यवसायी दुर्गा प्रसाईंको ११ अर्ब बैंक ऋण छ । केही घरजग्गा धितो राखेर उनले यो ऋण लिएका हुन् । एमाले नेता महेश बस्नेतले पनि बैंकबाट सात अर्ब ऋण लिएका छन् । यी त केही पात्र मात्र्रै हुन् । कमसल धितो राखेर बैंकबाट अर्बदेखि खर्बौ रकम लिने हजारौं छन् ।

यद्यपि, उनीहरुले बैंकलाई लामो समयदेखि साँवाब्याज नतिरेको सुनिन्छ । यता, बैंकको ऋण तिर्न नसकेर एक सय २५ हजार बढी जनता कालोसूचीमा परिसकेका छन् । धेरैजसो ऋणीले आम्दानीसँगै जेथोको मूल्य घटेपछि ऋण तिर्न सक्दिँन, धितो लिलाम गर भनेर बैंकलाई भनिसकेका छन् । ०४८–०४९ सालतिर काठमाडौंको गोपीकृष्ण हल, कपन, शान्तिनगर एरियामा आनाको १५–२० हजार रुपैयाँमा समेत जग्गा किन्ने मान्छे भेटिदैँन्थ्यो । ललितपुरको भैसीपाटी र भक्तपुरको राधेराधेमा रोपनीकै दश–२० हजारमा किन्नेसमेत पाइदैँन्थ्यो ।

एक रोपनी जग्गामा १६ आना हुन्छ । ३५ वर्षको बीचमा दलालीहरुले यो जग्गालाई आनाकै ६० लाखदेखि करोडौं पुर्याइदियो । जबकी जग्गाको न लम्बाई बढेको छ न चौडाई । न त गुणस्तर नै । दलालीहरुले डोजर चलाएर टुक्राटुक्रा पारे अनि महँगोमा जग्गा बेचे । फेरि यही जग्गा धितो राखेर बैंकले कर्जा प्रवाह गर्यो । जग्गामा मात्र होइन, सेयर, गाडी र सुनमा पनि बैंकले त्यसरी नै लगानी गरेको छ ।

पाँच दशकअघि प्रतितोला ८० रुपैयाँ रहेको सुन अहिले दलालीले दुई लाख पुर्याए । बैंकले एक सय कित्तामा निष्काशन गरेको सेयर ३२ सय पुर्याइयो भने छिमेक भारत र चीनबाट एकदेखि पाँच लाखमा ल्याइएको गाडी यहाँ पाँच लाखदेखि करोडौंमा बेचियो । त्यही वस्तु धितो राखेर बैंकले भनेजति कर्जा दियो । अहिले धितोको मूल्य लगातार घटिरहेको छ । ऋणी कर्जा तिर्दैनन् । जसका कारण अब बैंक पनि सहकारीकै हालतमा पुग्ने देखिएको छ ।

सहकारी बचतकर्ताहरुको बिजोग हुँदासमेत सरकारले केही गरेन । सांसदहरुले बचतकर्ताका निम्ति केही गरेनन् । अब बैंकका बचतकर्ता डुबे भनेपनि न सरकारले केही गर्ने छ न सांसदले । त्यसकारण बचतकर्ता आफैं चनाखो हौं । नभए यसपालि सहकारी बचतकर्ता दशैं मान्न नसक्ने अवस्थामा पुगेझैं अर्को वर्ष बैंकका बचतकर्ता पुग्नु पर्ला ।