“सानैमा विवाह गरेर खुसी मिल्छ भन्नु भम्र रहेछ”

नवलपुर । “विवाह पछि सुख हुन्छ भन्ने लागेर विवाह गरेँ तर होइन रहेछ, सुख पाउने आशैआशमा जीवन जाने भो” काखमा ६ वर्षीय छोरा बोक्दै कल्पना मुसहरले भनिन् । कावासोती नगरपालिका १५ शेरगंजकी कल्पना मुसहर अहिले २१ वर्षकी भइन् । ठूलो परिवारमा जन्मिएपछि “न राम्रो सँग पढन पाइयो, न खान लाउन । विवाह गरेपछि सुख हुन्छ भने सबैले त्यसैले १५ वर्षमै विवाह गरेँ ।” विगतको निर्णयलाई सम्झदै कल्पनाले भनिन् “सानैमा विवाह गरे अहिले पछुतो लागेको छ । सानैमा विवाह गरेर पछुतो मानेकी कल्पनालाई श्रीमानले सधैँ पिट्ने, कुट्ने गर्छन् । त्यसैले विवाह गरेर खुसी मिल्छ भन्नु भम्र रहेको उनले बताइन् ।

त्यस्तै कृष्णकुमारी मुसहर पनि आजभोलि पछुताउने गर्छिन् । उनी भन्छिन् “९ कक्षा पढ्दा पढ्दै आफ्नै ईच्छाले विवाह गरेँ अहिले गाह्रो भएको छ । पढाई छोडेर विहे गरेँ अहिले केही काम छैन विहे नगरी पढेको भए जागिर हुन्थ्यो, काम पाईन्थ्यो होला ।” १८ वर्षमा विहे गरी २० वर्षमा छोरा पाएकी उनलाई आफूले सानैमा विहे गरेर दुःख पाएको हँुदा अब छोरालाई धेरै पढाउने रहर भएको बताइन् । “सधैँको आर्थिक अभावले गर्दा सानैमा बिहे गरियो तर सुख र खुसी कहिल्यै मिलेन । अब छोराछोरीलाई उनीहरुकै ईच्छाअनुसार पढाउँछु” कृष्णकुमारीले भनिन् ।

मुसहर समुदायको बाक्लो बस्ती रहेको शेरगञ्जमा कल्पना र कृष्णकुमारी जस्तै बालविवाह गर्ने अधिकाशं छन् । यहाँ धरै बालवालिका र महिला कोही रहरले त कोही दुःखले विवाह बन्धनमा बाँधिएका छन् । यहाँ धरैजसो बालबालिकाहरुले आफनै इच्छा अनुसार विवाह गर्ने गरे पनि त्यस पछि उनीहरुको जीवन भने अत्यन्तै कष्ठपूर्ण हुने गरेको छ । बाबुआमाले राम्रोसँग पढाउन नसकेपछि छोरीहरु आफै विवाह गरेर जाने गरेको बताउँछन् ।

यो समुदायमा अझै ९५ प्रतिशत वालविवाह हुने गरेको मुसहर समुदायका अगुवा सन्तवहादुर माझीले बताए। गाउँमा सबै बालबालिकाको अभिभावकहरुलाई सानैमा विवाह गर्नु गराउनुहुन्न, यसले यस्तो उस्तो असर गर्छ भनेर धरै सम्झायो, बुझेझँै गरेर हुन्छ, हस् भन्छन् अनि फेरि १५ वर्ष पुगेपछि अब विहे गर्नुपर्छ पढ्ने होइन भनेर बिहे गरिदिन्छन् । सन्तवहादुरले भने “पहिले भन्दा केही कम त भएको छ तर अझै पनि बालबिवाह हटाउन सकिएको छैन । आजाभोलि त विद्यालय जाँदा उतैबाट मनपरेको केटाकेटी भागेर विहे गर्नथालेका छन् । ”

८५ घरधुरी रहेको यस शेरगंजमा ३ सय ३७ माझी समुदायको बसोबास छ । त्यस्तै कावासोती नगरपालिकाको वडा नम्बर ७, ११, १२, १३ र १५ नम्बर वडामा पनि यो समुदायको बसोवास रहेको छ । चेतनाको कमीका कारण पुख्र्याैली पेशामा मात्रै निर्भर यिनीहरु अझै आर्थिक अवस्थाबाटमाथि उठन सकेका छैनन् भने बालबिवाहमा पनि कमी आउन सकेको छैन । यसको लागि विगतदेखि नै तराई भुपरिधि ताल कार्यक्रमसँग समन्वय गरेर विविध कार्यक्रमहरु गरेको नगरउपप्रमुख प्रेमशंकर मर्दनीयाले बताए । अहिले पनि सोही कार्यक्रम अन्तर्गत दश वटा घरलाई एक एक लाख रुपौयाँ छुट्टाएर जिविको पार्जनका लागि कृषक बनाउने कार्यक्रम तयार गरेको उप्रमुख मर्दनियाले जानकारी दिए । मर्दनियाले भने त्यस्तै बालविवाह न्यूनीकरणको लागि विवाह गर्ने उमेर, सानैमा विहे गर्दा पर्ने असरका बारेमा र कानुनी ऐन नियमका विषयमा जानकारी गराउने कार्यक्रम छिट्टै संचालन गर्ने पनि नगरपालिकाले योजना बनाएको छ ।