राज्यको खर्च बढी, राजस्वका स्रोत ठप्प

रुषा थापा
यो वर्षको चिसो मौसम शुरु भइसकेको छ । चिसो लागेसँगै बजारमा बाक्ला र न्याना कपडाहरु बेच्न राखिएको पाइन्छ । हावा नपस्ने खालका ज्याकेट, स्विटर, सुरुवाल, टिसर्टसँगै सिरकहरु पनि थरीथरीका न्यानो बनाउने बेच्न राखिएका छन् । काठमाडौंको अनामनगरमा रहेको भाटभटेनीमा यस्ता कपडा देख्न सकिन्छ ।

यी कपडा भाटभटेनीबाहिरै राखिएको देखिन्छ । अन्य भाटभटेनीमा पनि यस्ता खालका कपडा बेच्न राखिएको छ । बाहिरै कपडा राखेपनि त्यसबाट लोभिएर किन्ने कोही छैनन् । किनकि कपडा हेर्दै धेरै वर्ष पुरानो र सेकेण्ड ह्याण्डजस्तो देखिन्छ । फेरि कपडाको मूल्यले चाँहि सबैलाई आश्चर्यचकित बनाउँछ ।

भाटभटेनीमा एउटै ज्याकेटको पाँच हजारदेखि ३० हजारसम्म मूल्य रहेको पाइन्छ । जबकी अन्यत्र त्यही ज्याकेट हजारदेखि बढीमा दुई हजारमा दिइन्छ । पछिल्ला केही वर्षयता व्यापार व्यवसायमा धेरै नै मन्दी छ । त्यसमा पनि विशेषतः कपडा पसल । किराना पसल र मेडिकल केही चलिरहेको छ । किनकि खाद्यान्न सबैको आवश्यकता हो ।

त्यस्तै, बिरामी हुँदा औषधी खानैपर्यो । यसरी किराना पसल र मेडिकल पसलमा केही भएपनि व्यापार भइरहँदा कपडा पसल ठप्पै छ । मानिसहरु एउटै कपडा लगाइरहेका छन्, तर किन्दैनन् । किनकि उनीहरुसँग पैसा छैन । रोजगारी छैन । रोजगारी भएकाले समयमै तलब पाउँदैनन् । बल्लतल्ल तीन महिनामा एक महिनाको तलब पाइन्छ ।

अनि त्यसले कोठा भाडा तिर्ने कि खाने या बालबच्चालाई पढाउने अथवा कपडा किन्ने ? त्यसकारण मानिसहरुले अब कपडा किन्न छोडिसकेका छन् । उनीहरुको प्राथमिकतामै कपडा पर्दैन । आफूसँग जेजस्तो छ, त्यही लगाउँछन् । च्यातिएको लुगा सिलाउँछन् अनि लगाउँछन् । तर, पहिलेजस्तो कपडामा अनावश्यक खर्च गर्दैनन् ।

पहिलेपहिले बजारमा नयाँ डिजाइनको कपडा आउनासाथ त्यो किन्नेको ओइरो लाग्थ्यो । कसले किन्ने भनेर होडबाजी नै चल्थ्यो । अहिले त आवश्यकता नै भएपनि मानिसहरु कपडा किन्दैनन् । बरु त्यो रकमले घरको रासन किन्छन् । हाहामी कहाँ कपडा उत्पादन हुँदैन । मारवाडी तथा व्यापारीहरुले छिमेकी मुलुक भारत र चीनबाट कपडा आयात गर्छन् ।

यसरी आयात गरिएका कपडा महाबौद्ध, न्यूरोड, इन्द्रचोक, भोटाहिटीलगायतका ठूला व्यापारीले साना व्यापारीलाई बेच्छन् । अब रोचक कुरा चाँहि छिमेकबाट एक सय रुपैयाँमा कपडा ल्याइन्छ । ठूला व्यापारीले चार सय नाफा खाएर पाँच सयमा त्यो कपडा बेच्छन् । अनि साना व्यापारीले दुई हजार रुपैयाँमा उपभोक्तालाई बेच्छन् । आखिर कपडामा कति चाँहि ठगी हुने रहेछ त ? यो थाहा पएकाले पनि धेरै सर्वसाधारणले कपडा किन्न छोडेका हुन् । एक सयको माललाई दुई हजार किन तिर्ने ? सर्वसाधारणको मनमा उठेको प्रश्न हो यो ।

कपडा पसलसँगै ब्यूट्री पार्लरको पनि व्यापार पछिल्लो समय ठप्पै देखिन्छ । स्टेशनरी पसलमा मानिसको अलि चहलपहल देखिएपनि व्यापार चाँहि छैन । धेरै मानिसहरुको पत्रपत्रिका पढ्ने बानी हुन्छ । उनीहरु स्टेशनरी पुग्छन् । एउटा पत्रिकाको पाँचदेखि दश रुपैयाँसम्म मूल्य छ । अनि सर्वसाधारण एकछिन पत्रिका हेरेर किन्दैनकिनी हिँड्छन् ।

यता, किराना तथा खाद्यान्न पसलेहरु भन्न थालेका छन्–‘पहिले बोरा चामल लैजानेहरुले अहिले किलोमा लैजान्छन् ।’ दही, दुध व्यापारी पनि व्यापार सुक्दै गएको सुनाउँछन् । महँगी ह्वात्तै बढेको छ । बजारमा जुनसुकै सामान छोइनसक्नु छ । व्यापारीहरु सामानको मनलाग्दी मूल्य तोक्छन् । जनतासँग पैसा छैन । अनि कसरी उनीहरुले सामान किन्छन् ?

सामानसँगै यातायातमा पनि त्यस्तै ठगी छ । सार्वजनिक यातायातमा चढ्नेबित्तिकै २५ रुपैयाँ भाडा लिइन्छ । जबकी एकदेखि पाँच किलोमिटरसम्मको भाडा सरकारले १९ रुपैयाँ तोकेको छ । ट्याक्सी, पठाओ, इनड्राइभले पनि मनपरी भाडा असुल्छन् । बिरामी वा हतार हुँदा ट्याक्सी चाहिन्छ । त्यसैको फाइदा उठाएर ट्याक्सी व्यवसायीहरु आफूखुशी भाडा लिन्छन् ।

व्यापार व्यवसाय ठप्पसँगै घरजग्गा, गाडी र सेयर कारोबार शून्य बराबर हुँदा राज्यको ढुकुटीमा पनि राजस्व सुक्दै गएको छ । राजस्व उठ्न छोडिसक्यो । सबैतिर मन्दी छ अनि कर उठोस् पनि त कसरी ? व्यापारीले सधैं व्यापार व्यवसाय चलिरहन्छ, हामी ठगेर कमाइरहन्छौं भनेर सोचे । सरकारले त्यो व्यापार व्यवसायबाट ढुकुटीमा राजस्व आइरहन्छ ठान्यो ।

तर, अहिले सबैको सपना, आशा, भरोसामा पानी छ्यापिएको छ । जनताले दलालीको लहैलहैमा लागी आँखा चिम्लेर घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गरे । अहिले तीन वटै क्षेत्र ठप्पै छ । दलाल, भूमाफियाहरुले दश हजार रोपनीमा नबिक्ने खेतीयोग्य जमिन टुक्राटुक्रा बनाएर आनाकै ६० लाखदेखि करोडौंमा बेचे । छिमेक भारत र चीनबाट एकदेखि बढीमा दश लाखमा किनेर ल्याइएको गाडी अटो शोरुमहरुले पाँच लाखदेखि करोडौंमा बेचे ।

सेयर बैंक, वित्तिय संस्था तथा जलविद्युत कम्पनीहरुले एक सय रुपैयाँ कित्तामा निष्काशन गरेका हुन् । एक सयको माललाई दलालीहरुले ३२ सय पुर्याए । अहिले घटेर २५ सयमा झरिसक्यो । सेयरको मूल्य अझै घट्ने बताइन्छ ।

यसरी दलालहरुको चालबाजी नबुझ्दा र सोच्दैनसोची हचुवाको भरमा ऋण लिईलिई लगानी गर्दा आज जनता पनि डुबे, देशको अर्थतन्त्र पनि धरापमा परेको छ । सहकारी, लघुवित्त, फाइनान्स त डुबिहाले । बैंक पनि विस्तारै डुबिरहेको छ । मालपोत र यातायात कार्यालय सुनसान छन् । घरजग्गा, गाडी र सेयर बेच्नेको बजारमा लर्को छ, किन्ने चाँहि एउटै भेटिदैँनन् ।

यता, भाडा तिर्न नसकेर कोठा, सटर, फ्ल्याट छोड्ने पनि बढिरहेका छन् । निजी संघसंस्था, होटल, रेस्टुरेन्ट, घरायसी काम गर्नेहरुले तीन महिनादेखि वर्षौ भइसक्यो तलब नपाएको । नेपालको वैदेशिक ऋण २९ खर्ब ४२ अर्ब पुगिसक्यो । देशभित्रै सरकार ऋणमा छ । निर्माण व्यवसायीको ४५ अर्ब, दुध तथा उखु किसानको सात अर्ब र कोरोना बीमा गराएका अस्पतालको २४ अर्ब भुक्तानी दिनै बाँकी छ ।

यहाँ ४२ लाख जनताले मासिक भत्ता बुझ्छन् । मासिक चार हजारले उनीहरुलाई भत्ता दिनुपर्छ, जसमा वार्षिक खर्बौ रकम सिद्धिने गर्छ । लाखौं पूर्वकर्मचारी पेन्सन बुझ्छन् । त्यो पनि महिनाकै २५ हजारदेखि लाखौंसम्म । बहालवाला कर्मचारी पनि लाखौं छन् । उनीहरुको तलब पदअनुसार ३० हजारदेखि लाखौं छन् । करार, ज्यालादारी कर्मचारी पनि उत्तिकै छन् ।

उनीहरुको तलब पनि ३० हजारदेखि ६० हजारसम्म छ । जनप्रतिनिधिको संख्या ३८ हजार छ । उनीहरुको तलब ५० हजारदेखि तीन लाखसम्म छ भने सेवासुविधा अलग्गै । राज्यको खर्चको लिस्ट एकदमै लामो छ तर आम्दानीको स्रोत चाँहि शून्य । अनि यस्तो पाराले कहिलेसम्म चल्छ ? हाम्रोमा उद्योग, कलकारखाना केही छैन ।

चलिरहेको व्यापार व्यवसाय ठप्प भइसक्यो । व्यापारीहरु आफैं सटर भाडा तिर्न नसक्ने अवस्थामा पुगेका छन् । मानिससँग पैसा छैन । पैसा नभएपछि घरजग्गा, गाडी, सेयर कसले किन्छ र राज्यको ढुकुटीमा राजस्व आउँछ ? अर्थमन्त्री रामेश्वर खनालले अब जेसुकै गरेपनि घरजग्गा, गाडी र सेयरको किनबेच हुने छैन । न त व्यापार व्यवसाय नै फस्टाउने छ । यदि उनले साँच्चिकै अर्थतन्त्र चलायमान बनाउन खोजेको हो भने चाँहि तत्काल पाँच सय र हजारको नोटमा प्रतिबन्ध लगाउनुपर्छ ।