गुणकारी गुर्जो घरघरमा: किन खाने, कति खाने र कसरी खाने ?

काठमाडौँ । लहरेदार पतझर बिरुवा गुर्जोले बजारमा अहिले खुब भाउ पाइरहेको छ । कोरोना भाइरसका संक्रमितले गुर्जो खाएर छिट्टै कोरोना मुक्त भएको भनेपछि नेपालमा यसको निकै चर्चा छ ।

आजकल त कोशेली नै गुर्जो पठाउन थालेका छन् धेरैले । पहिले बारीका छेउछाउ डालेघाँसाका रुखमा झाङ्गिदै गएर हैरान बनाउने गुर्जो गुणकारी छ भन्ने चाहिँ कोरोना महामारीले धेरैलाई थाहा दिएको छ ।

कहाँ पाइन्छ ?

यो त हाम्रा गाउँठाउँ जतापनि पाइन्छ खोल्सा खाल्सी बारीका डोरामेलो सबैतिर छ्यास्छ्यासती पाइन्छ । खासगरी यो उत्तर—पूर्वी भारत, श्रीलङ्का, म्यानमार , थाइल्याड , भियतनाम, दक्षिणी चीन, मलेसिया लगायतका देशमा पनि पाइन्छ ।

नेपालमा यो ३००—५०० मिटरसम्मको उचाइमा पूर्वदेखि पश्चिमसम्म पाइन्छ ।

यसको उपयोगी अङ्ग लहरा (डाँठ) हो । यसको डाँठ कमलपित्त, दम, खोकी, मधुमेह, पुरानो ज्वरो, डेङ्गी, तथा बाथ आदि रोगहरूमा उपयोग गरिन्छ ।

कोरोना महामारीसँगै गुर्जोको खोजीनिती विशेषगरी नेपाल र भारतमा निकै बढेको छ । अहिले मात्र होइन निकै अघिदेखि यसको प्रयोग परम्परागत औषधि र जडीबुटी चियामा भइरहेको छ ।

भारतमा योग गुरु रामदेवले यो महामारीका वेला यसको प्रयोग र उत्पादनलाई दिनहुँ प्रोत्साहन गरिरहेका छन् ।

त्यसो त गुर्जोलाई ‘जडीबुटी एवम् गैरकाष्ठ वन पैदावार विकास नीति २०६१’ ले खेती तथा अनुसन्धानका लागि प्राथमिकतामा राखेको वनस्पतिको सूचीमा पनि अटाएको छ ।

गुर्जो ‘मेनिस्परमासिया’ वनस्पति परिवार अन्तर्गतको ‘टिनोस्पोरा’ वंशमा पर्ने ‘टी कोर्डिफोलिया’ प्रजातिको जडीबुटी हो । यसको वैज्ञानिक नाम ‘टिनोस्पोरा कोर्डिफोलिया’ हो ।

गुर्जोको बढ्दो प्रयोग

सहरमा बस्ने कतिले गाउँबाट मगाउन थालेका छन् भने कतिले किनेर गुर्जोको रस पिउन थालेका छन्।

कुनै बेला गाउँघरतिर बस्तुभाउलाई दिइने गुर्जोको प्रयोगप्रति कोरोनाभाइरसको महामारीपछि मानिसहरूको चासो बढ्न थालेको आयुर्वेदका वरिष्ठ चिकित्सक डा. ऋषिराम कोइराला बताउँछन्।

“हामी सानो छँदा गाउँघरतिर दुध धेरै दिन्छ भनेर गाईबस्तुलाई खुवाउने गर्थ्यौँ। पछि अध्ययनका क्रममा मैले यसमा भएको गुणकारी तत्वले शरीरका विकारहरू निकाल्न मद्दत गर्ने, रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउने र पाचनशक्ति सबल बनाउने फाइदाबारे थाहा पाएँ,” डाक्टर कोइरालाले  भने।

कोरोनाभाइरसको महामारीका कारण यसको फाइदाबारे मानिसहरूले धेरै थाहा पाउन पाएको र महत्त्व बुझेको उनले बताए।

कतिपय प्रयोगकर्ताहरू भारतीय योगगुरु रामदेवले यसको फाइदाबारे बताएपछि खोजेर खान थालेको बताउँछन्।

किन खाने गुर्जो?

कोइरालाका अनुसार कोरोनाभाइरसअगाडि पनि ज्वरो आउँदा, जन्डिस हुँदा, हाडजोर्नी वा क्यान्सरको समस्या भएका बिरामीलाई खान दिइन्थ्यो।

दक्षिण एशियाका भारत र श्रीलङ्कामा पाइने गुर्जो नेपालको पनि तराईदेखि हिमाली क्षेत्रसम्मै पाइने आयुर्वेदका चिकित्सकहरू बताउँछन्।

रोगसँग लड्ने प्रतिरोध क्षमता बलियो बनाउने भएकोले गुर्जो खाँदा सङ्क्रमणबाट जोगिन मद्दत पुग्ने कोइराला बताउँछन्।

“गुर्जो बहुउपयोगी जडिबुटी हो। यसको अवगुण वा शरीरलाई अन्य असर गर्ने तत्व नभएकोले यो खाँदा फाइदा हुन्छ,” उनले भने।

“यसमा भएको एन्टिअक्सिडेन्ट गुणका कारण कतिपय मानिसले यो खाएपछि अलि कमजोर भएको महसुस गर्न सक्छन्। त्यस्तो भए मह मिसाएर खाँदा हुन्छ।”

उनका अनुसार यसले शरीरमा चिनीको मात्रा थोरै घटाउन सक्छ। तर त्यो असर लामो समय रहँदैन।