गिद्ध लोप हुँदा ५ लाख मानिसको मृत्यु कसरी भयो ?

भारतमा सबैभन्दा बढी क्षति भोग्ने गिद्ध प्रजातिहरूमा सेतो पखेटा भएको गिद्ध, भारतीय गिद्ध र रातो गिद्ध पर्छन्। यी प्रजातिहरूले प्रारम्भिक 2000 पछि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण दीर्घकालीन गिरावट अनुभव गरे। त्यसपछि उनीहरुको जनसंख्या क्रमशः ९८ प्रतिशत, ९५ प्रतिशत र ९१ प्रतिशतले घटेको छ ।

इजिप्टियन गिद्ध र प्रवासी ग्रिफन गिद्ध पनि उल्लेखनीय रूपमा घटेका छन्, तर विनाशकारी रूपमा होइन।

अन्वेषकहरूका अनुसार, “भारतले 2019 को पशु गणनामा 50 करोड भन्दा बढी जनावरहरू रेकर्ड गरेको छ, जुन संसारमा सबैभन्दा धेरै हो, पुरातन समयमा, किसानहरू जनावरको शवहरू छिटो हटाउन गिद्धहरूमा निर्भर थिए।”

“भारतमा गिद्धको पतन कुनै पनि चराको प्रजातिको सबैभन्दा छिटो गिरावट हो र अमेरिकामा परेवाको विलुप्तता पछिको सबैभन्दा ठूलो गिरावट हो।”

स्टेट अफ इन्डियन बर्ड्स रिपोर्टका अनुसार, भारतका बाँकी गिद्धहरूको जनसंख्या अब संरक्षित क्षेत्रहरूमा केन्द्रित छ जहाँ तिनीहरूको आहारमा सम्भावित दूषित जनावरहरू भन्दा मृत वन्यजन्तुहरू बढी हुन्छन्।

यी निरन्तर गिरावटहरूले “गिद्धहरूको सामना गर्ने खतराहरूलाई औंल्याउँछ, जुन गम्भिर चिन्ताको विषय हो किनभने गिद्ध संख्यामा गिरावटले मानव कल्याणमा नकारात्मक असर पार्छ।”

जनावरका लागि प्रयोग गरिने औषधि पनि गिद्धका लागि ठूलो खतरा रहेको विज्ञहरूले चेतावनी दिएका छन् । अहिले अत्याधिक मृत पशु गाड्ने, जनावरको शवको अभाव र जंगली कुकुरका कारण यो समस्या झन् गम्भीर बन्दै गएको छ ।

यसबाहेक, खानी र उत्खनन पनि ठूलो समस्या हो जसले केही प्रजातिका गिद्धहरूको गुँड बनाउने विधिलाई असर गर्छ।

त्यसोभए के गिद्धहरू फर्कनेछन्? यो भन्न गाह्रो छ, यद्यपि त्यहाँ केहि संकेतहरू छन् जसले आशा दिन्छ।

गत वर्ष २० वटा गिद्ध पालिएका थिए, खुट्टामा स्याटेलाइट ट्याग राखेर पश्चिम बंगालको बाघ आरक्षमा छाडिएको थियो ।

हालै गरिएको एक सर्वेक्षणमा दक्षिण भारतमा ३०० भन्दा बढी गिद्ध रेकर्ड गरिएको थियो।

तर, यो अझै अपर्याप्त छ। गिद्धको संख्या बढाउन अझै धेरै काम गर्न बाँकी छ ।

(याे समाचार सामाग्री बीबीसी हिन्दीबाट अनुवाद गरिएकाे हाे ।)