पहिलो पटक अफ्रिका छोडेर हाम्रा प्राचीन पुर्खाहरू कहाँ गएका थिए ?

हाम्रा होमो सेपियन्स पुर्खाहरू अफ्रिकामा बस्थे। त्यहाँबाट निस्केर उनीहरूले ठूलो यात्रा गरे र विश्वभर फैलिए। तर अफ्रिका छोडेपछि उनीहरू पहिलो पटक कहाँ बसे भन्ने रहस्य नै रह्यो । एक अनुसन्धानले यो राेचक प्रशंगकाे जवाफ पत्ता लागेकाे छ ।

स्वाती मिश्रा 

होमो सेपियन्स प्राचीन मानव जाति मात्र थिएन। करिब तीन लाख वर्षअघि पृथ्वीमा कम्तीमा नौ प्रजातिका मानिस रहेको विश्वास गरिन्छ। मानिसको यो समूह र हाम्रा निकटतम पुर्खाहरूको प्रजातिलाई होमिनिनी भनिन्छ। यिनीहरूमध्ये मात्र होमो सेपियनहरू बाँकी छन्।

आज यो ग्रहमा मानिसको एउटा मात्र प्रजाति ‘होमो सेपियन्स’ बस्छ। ल्याटिनमा होमो भनेको मानव र सेपियन्सको अर्थ बुद्धिमान् हो। ‘बुद्धिमान मानव’ भन्ने उपाधि हामी मानवले नै दिएका हाैं।

होमो सेपियन्सको उत्पत्ति अफ्रिकामा भएको हो भन्नेमा वैज्ञानिकहरूबीच सहमति छ। मानव जीनमा दशकौंको अनुसन्धानले मानव जनसंख्याको हालको विस्तार अफ्रिकामा हाम्रो साझा पुर्खासँग जोडिएको संकेत गर्दछ।

यो करिब तीन लाख वर्ष पहिलेको कुरा हो, जब प्रारम्भिक होमो सेपियनहरूको जनसंख्या अफ्रिकामा क्रमशः बढ्न थाल्यो। सन् १९९७ मा इथियोपियामा भेटिएको पुरानो मानवको जीवाश्म करिब १ लाख ६० हजार वर्ष पुरानो हो। यसको मतलब आधुनिक मानवहरूको एक रूप यहाँ बस्थ्यो। यो विश्वास गरिन्छ कि यी मानिसहरू अफ्रिकामा धेरै लामो समय सम्म बसे।

धेरै आनुवंशिक प्रमाणहरूले संकेत गर्दछ कि यी मानिसहरूले अफ्रिकाबाट 90 हजार र 60-65 हजार वर्ष पहिलेको बीचमा ठूलो यात्रा सुरु गरेका थिए। जलवायु परिवर्तन र खडेरी जस्ता परिस्थितिहरूले उनीहरूलाई बाहिर जान प्रेरित गरेको अनुमान गरिएको छ।

तर एउटा ठूलो पहेली यो छ कि ती प्रारम्भिक होमो सेपियन्स अफ्रिका छोडेर कहाँ गए? उहाँको यात्राको बिन्दुहरू के थिए? दशकौंको बहस पछि, नयाँ अनुसन्धानले यसको जवाफ दिएको छ। यस अध्ययनको नतिजा नेचर कम्युनिकेसन्स जर्नलमा प्रकाशित भएको छ ।

पुरातन मानवबाट डीएनए नमूनाहरू र आधुनिक जीन पोखरीलाई प्यालियोकोलोजिकल प्रमाणसँग मिलाएर, वैज्ञानिकहरूले एउटा क्षेत्र पहिचान गरेका छन् जहाँ शिकारी समूहहरू अफ्रिका छोडेको छिट्टै बसोबास गरे। यो भौगोलिक क्षेत्र इरान, दक्षिण-पूर्वी इराक र उत्तर-पूर्वी साउदी अरबको रूपमा पहिचान गरिएको छ।

मानव इतिहासको महत्त्वपूर्ण कथा

अन्वेषकहरूले यस क्षेत्रलाई पुरातन होमो सेपियन्स प्रवासको लागि “हब” भनेका छन्। अनुसन्धानका लागि अन्वेषकहरूले युरोपेली र एशियाली मानिसहरूको आधुनिक र पुरातन जीनोम डाटा प्रयोग गरेका थिए। हबबाट बाहिर निस्किएपछि हुने ठूलो मात्रामा आनुवंशिक मिश्रणलाई अलग गर्न सकिने एउटा विधि विकसित गरिएको थियो।

हबमा बस्दा उनीहरूको संख्या केही हजारमा सीमित हुने अनुमान गरिएको छ। यहाँ हजारौं वर्ष बसेपछि करिब ४५ हजार वर्षअघि यी मानवहरू एसिया र युरोपमा बस्न थालेका थिए ।

अनुसन्धानका वरिष्ठ लेखक र इटालीको पाडोभा विश्वविद्यालयका आणविक मानवविज्ञानी लुका पागानीले समाचार एजेन्सी रोयटर्सलाई भने, “हाम्रो अनुसन्धानको नतिजाले आधुनिक गैर-अफ्रिकी मानिसहरूका पुर्खाहरूको स्थानको पूर्ण तस्वीर दिन्छ।”

ग्रिफिथ युनिभर्सिटीको अस्ट्रेलियन रिसर्च सेन्टर फर ह्युमन इभोलुसनका निर्देशक माइकल पेट्रालिया अध्ययनका सह-लेखकले भने कि यो अनुसन्धान “हामी र हाम्रो इतिहासको कथा” हो।

उनले भने, “हाम्रो उद्देश्य विकाससँग सम्बन्धित केही रहस्यहरू र संसारभरि फैलिएको हाम्रो फैलावटको समाधान गर्नु थियो।” उनले भने, “आनुवंशिक र पेलियोकोलोजिकल मोडेलहरू संयोजनले हामीलाई अफ्रिका छोडेपछि प्रारम्भिक मानव जनसंख्या कहाँ बसोबास भयो भनेर अनुमान गर्न मद्दत गर्‍यो।”

ती पुरातन मानिसहरूको जीवन कस्तो थियो?

अनुसन्धानले देखाएको छ कि यी पुर्खाहरू साना बथानमा बस्छन्। त्यसोभए यी शिकारीहरूका लागि पर्याप्त स्रोतहरू उपलब्ध हुने थिए । प्रमाणहरूले बताउँछ कि तिनीहरूले जंगली गजेल, भेडा र बाख्राको शिकार गरेको हुन सक्छ।

पेट्रालिया बताउँछन्, “उनीहरूको आहारमा खाद्य वनस्पति र साना र ठूला आकारका जनावरहरू समावेश हुन्थ्यो। यी शिकारी समूहहरूले मौसमी जीवनशैलीको नेतृत्व गर्थे। तिनीहरू चिसो महिनामा तल्लो भूभागमा आएका थिए र पहाडी क्षेत्रहरूमा जान्छन्। गर्मीमा..”

हबमा बस्ने यी होमो सेपियनहरूको छाला र कपाल कालो रंगको हुने थियो। यहाँबाट बाहिर आएपछि यी मानिसले गुफामा चित्र बनाउने कलाको विकास गरेको पनि अनुमान गरिएको छ । यस्तो अवस्थामा उनले हबमा बसेको अवधिमा यी सांस्कृतिक उपलब्धि हासिल गरेको हुनसक्छ ।

ग्रीसको गुफाको ढुङ्गामा फेला परेको खप्परको अवशेष कम्तिमा २ लाख १० हजार वर्ष पुरानो भएको बताइएको छ । यसले संकेत गर्‍यो कि केही आधुनिक मानवहरू अपेक्षित समय अवधि भन्दा धेरै पहिले अफ्रिकाबाट बाहिर गएका थिए।