सरकारदेखि जनतासम्म दलालीको इशारामा चल्दा सबै चर्ल्यामचुर्लुम्म !

रुषा थापा
दलालहरुले कसरी सोझासाझा जनतालाई फसाउँछन्, डुबाउँछन् ? यसको ज्वलन्त उदाहरण हो, सेयर । ५०–५५ जना सेयर खेलाडीले एकैचोटि करोडौं जनतालाई फसाएका छन् । शिक्षितदेखि अशिक्षितसम्म सेयरमा लगानी गर्दा चुलुम्मै भएका छन्् । करोडपतिबाट सडकछाप अवस्थामा उनीहरु आइपुगेका छन् ।

बैंक, वित्तिय संस्था, हाइड्रोपावर, इन्स्युरेन्सलगायत कम्पनीहरुले एक सय रुपैयाँ प्रतिकित्तामा सेयर निष्काशन गरेका हुन् । दलालहरुले एकाएक मूल्य बढाएर ३२ सयसम्म पुर्याए । मूल्य बढेको देखेपछि सर्वसाधारण सेयरतर्फ आकर्षित भए । प्रतिकित्ताको ३२ सय तिरेर सेयर किने । तर, अहिले त्यो सेयर २५ सयमा झरेको छ ।

सेयरको मूल्य अझै घट्दो क्रममा छ । एक सय रुपैयाँ कित्तामा सेयर आउने बजारमा व्यापक चर्चा छ । सेयर जुवासरह हो । जसमा एउटाले कमाउँछ, दश जनाले हार्छ । सेयरको मूल्य बढाउने, घटाउने र त्यसबाट कमाउने सीमित ५०–५५ जना खेलाडी छन् । उनीहरुले आफूले किन्ने बेला सेयरको मूल्य स्वाट्टै घटाइदिन्छन् त बेच्ने बेला ह्वात्तै मूल्य बढाइदिन्छन् ।

आफ्नो स्वार्थका निम्ति उनीहरुले यसो गर्दै आएका छन् । तर, सोझासाझा जनताले यो कुरा बुझ्न सकेनन् । उनीहरुले केही भएपनि आम्दानी होला कि भनेर सेयरमा लगानी गरे । आज उनीहरुको रुवाबासी चलेको छ । करोडौंको लगानी लाखमा झरिसक्यो त लाखौं हजारमा । अथवा, हिजो मूल्य बढ्ने आशामा पुख्र्यौली सम्पत्ति बेचेर, जीवनभर कमाएको रकम सेयरमै लगानी गरेकाहरु अहिले चुलुम्मै भएका छन् ।

उनीहरुले पानीसमेत पिउन पाएनन् । अब रोचक कुरा चाँहि के होभन्दा सेयरमा लगानी गर्ने प्रायजसो शिक्षित व्यक्तिहरु छन् । बुढापाकाले भन्ने गर्छन्–‘जुवातास खेलेमा, जाँडरक्सी खाएमा घरखेत सिद्धिन्छ । नपढेमा अरुले फसाउँछ ।’ तर, सेयरले यसलाई गलत प्रमाणित गरिदिएको छ । किनकि सेयरमा लगानी गर्ने पढेलेखका छन् । फेरि सेयर न जुवातास हो न जाँडरक्सी । तैपनि यसमा लगानी गरेकाहरुले घरखेत सिद्धाइरहेका छन् ।

आखिर कसरी ? जवाफ सहज छ–दलालको लहैलहैमा लागेर । सेयर त एउटा उदाहरणमात्रै हो । सेयरमा जसरी अन्य विलासित मूल्यमा पनि सोचविचार नगरी दलालीको लहैलहैमा लागेर मानिसहरुले आफूसँग भएको सबै रकम खन्याउँदा उनीहरुको अहिले बिजोग भएको छ । पाँच वर्षअघि दलाल, भूमाफियाहरुले ठाउँअनुसार एक आना जग्गा २५ लाखदेखि १४ करोड रुपैयाँसम्ममा बेचे ।

जबकी त्यँही जग्गा पाँच दशकअघि एक हजार रोपनीमा बिक्री हुदैन्थ्यो । तर, दलाल, भूमाफियाहरुले डाँडाकाँडामा डोजर चलाए । र, समतल बनाए । समतल देखेपछि मानिसहरुले लोभिएर र दलालको लहैलहैमा लागेर करोडौं हालेर जग्गा किने । उनीहरुले थाहा पाएनन् कि यो जग्गाको मूल्य कृत्रिम रुपमा बढाइएको हो ।

स्वविवेक प्रयोग नगरी दलालीले जे–जे भने, त्यसैमा उनीहरुले विश्वास गरे । जसको परिणाम आज उनीहरु आफैं भोगिरहेका छन् । करोडौंमा किनिएको घडेरी अहिले लाखमा झरिसक्यो । तैपनि, बिक्री नभइरहेको अवस्था छ । हिजो दलालीको पछि लागेर बैंकबाट ऋण लिईलिई मानिसहरुले घरजग्गामा लगानी गरे ।

अहिले बैंकको ऋण तिर्न मुस्किल परेको छ । त्यसैले, घरजग्गा बेच्न खोज्दा एकातिर बिक्री हुँदैन, अर्कोतिर आफूले किनेको आधा मूल्यसमेत नआउने अवस्था छ । गत मंसिर २९ गते सुनको मूल्य प्रतितोला दुई लाख ६० हजार सात सय रुपैयाँ पुग्यो । जबकी यही सुन वि.सं. २०२२ सालमा प्रतितोला ८० रुपैयाँ थियो । अनि यति छोटो समयमै सुनको मूल्यमा हजारौं गुणा मूल्य बढोत्तरी कसरी ? यो दलालहरुको चलखेल होइन र ?

अटो शोरुमहरुले मोडेल र सिसिअनुसार दुई पाङ्ग्रे सवारीसाधन दुई लाखदेखि पाँच लाख र चार पाङ्ग्रे सवारीसाधन २० लाखदेखि करोडौंमा बेचेका छन् । जबकी त्यो गाडी छिमेक भारत र चीनबाट ५० हजारदेखि दश लाख रुपैयाँमा ल्याइएको हो । जुन विस्तारै बाहिरिँदै छ । त्यसैले त अहिले नयाँ होस् या पुराना गाडी किन्ने कोही छैनन् । गाडीको मूल्य जतिसुकै घटेपनि यो विलासित हो र दलालीहरुले यसको कृत्रिम मूल्य बढाएका हुन् भनेर जनताले बुझ्दै गएका छन् ।

अर्कोतर्फ, गाडी सिसा, फलाम, रबर, कपडा, फर्म, प्लाष्टिकलगायतबाट बन्छ । यी वस्तु दुई रुपैयाँ किलोमा समेत बिक्दैन । नेपाल सरकारले घरजग्गाm गाडी, सेयरलाई राजस्वको मुख्य स्रोत बनाउँदै आएको छ । दलालहरुको लहैलहैमा लागेर सरकारले उद्योग, कारखाना नखोल्ने वा भएकोसमेत बन्द गराएर आम्दानीको स्रोत यीनै क्षेत्रलाई बनायो । केही समय त राज्यको ढुकुटीमा राजस्व पनि थुप्रियो ।

तर, जनता सचेत हुँदै गएपछि दलाल र राज्य दुवैमाथि संकट आइलागेको छ । अहिले दलालहरुको भागाभाग चलेको छ, राज्यको ढुकुटीमा राजस्व आउनै छोडेको छ । सरकारले दाबी गर्ने गर्छ–अर्थतन्त्र हामी चलाइरहेका छौं । तर, उल्लिखित उदाहरणहरुले मुलुकको अर्थतन्त्र सरकारले चलाएको छ कि दलालहरुले ? प्रश्न उठेको छ । अर्थमन्त्री रामेश्वर खनाललाई सर्वसाधारण सोध्छन्–दलालहरु हामीलाई ठगेर कमाउने अनि सरकार राजस्व लिने । सरकारको काम दलालीलाई कारबाही गर्ने हो कि प्रोत्साहन गर्ने ?

दलालीहरुका कारण सोझासाझा जनताको बिल्लीबाँठ भएको छ । उनीहरुले जीवनभरको कमाई, पुख्र्यौली सम्पत्ति गुमाएका छन् । थोरै नाफा कमाउने लोभमा करोडौंको सम्पत्ति गुमाउनुपरेको छ । सम्पत्ति सबै गुमेपछि उनीहरु सुकुम्बासी अवस्थामा आइपुगेका छन् । अनि कतिपयले सहन नसकेर आत्महत्या गरिरहेका छन् । कोही अस्पतालको बेडमा छट्पटिरहेका छन् । तर, सरकारलाई केही चासो छ ।

जनताको कसरी यो हालत भयो ? भनेर सरकार कुनै सोधीखोजी गर्दैन । बरु सुकुम्बासीका नाममा सरकारी जग्गा बाँड्नतिर लाग्छ । राज्यले आफ्ना नागरिकको पीडा नबुझ्दा वा बुझ्ने कोशिस नै नगर्दा जनता त डुबिरहेकै छन्, सँगै यसको फाइदा अरु सीमित व्यक्तिहरुले उठाइरहेका छन् । सुकुम्बासीका नाममा हुकुम्बासीहरुले सरकारी सम्पत्ति कब्जा गरिरहेका छन् । त्यसैले, अब जनता र राज्य दुवै सचेत हुनुपर्यो ।

सरकारले जनता सुकुम्बासी भयो भन्दैमा सरकारी सम्पत्ति बाँड्ने होइन । ऊ कसरी त्यो अवस्थामा पुग्यो ? भनेर खोजबिन गर्ने हो र दोषीलाई कारबाही । यो काम थाल्न अब ढिलाई गर्नुहुँदैन । दलालहरुका कारण आज मुलुककै अर्थतन्त्र संकटमा परेको छ । घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गर्दा सहकारी, लघुवित्त र फाइनान्स त डुबिहाले, अब बैंक डुब्दैछन् ।

किनकि बैंकको पनि सम्पूर्ण कर्जा लगानी यही क्षेत्रमा छ । मानिसहरुले ऋण लिईलिई घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गरेका थिए । सहकारीबाट ६३ लाख, लघुवित्तबाट २७ लाख, बैंकबाट २२ लाख र मीटरब्याजमा पनि लाखौंमा ऋण लिएका छन् । त्यसरी लिएको ऋण प्रायजसोले घरजग्गा, गाडी र सेयरमै लगानी गरेको पाइन्छ । तर, अहिले यी वस्तुको मूल्य निरन्तर घटिरहेको छ ।

हिजो करोडौंमा किनिएको माल अहिले लाखमा झरिसक्यो । भोलि हजारमा समेत झर्नसक्छ । यसले अब डुब्ने पालो बैंकको रहेको देखिन्छ । अनि बैंक डुब्नु भनेको जनता नै डुब्नु हो । सहकारी डुब्दा करोडौं जनताको खर्बौ रकम डुब्यो । अब बैंक डुब्दा कति जनता डुब्ने हुन् ? त्यसैले, जनता सचेत हौं, अझै पनि समय छ । कसैको लहैलहै, प्रलोभनमा नपरौं ।