जनता डुबाउन राष्ट्र बैंक आफैं तत्पर, एकातिर निक्षेपको जिम्मा लिने आश्वासन अर्कोतिर फिर्ता कहिले पाउने छैन टुंगो !

रुषा थापा
नेपाल राष्ट्र बैंकका गर्भनर महाप्रसाद अधिकारीले केही दिनअघि एक सार्वजनिक कार्यक्रममा भने, ‘बैंक डुब्यो भने बचतकर्ताको रकमको जिम्मा राष्ट्र बैंकले लिन्छ ।’ बैंक तथा वित्तिय संस्थामा संकट निम्तिसकेको थाहा भइसकेको छ । बैंकमा करोडौं सर्वसाधारणको खर्बौ रकम छ । भोलि बैंक डुब्नेबित्तिकै ती निक्षेपकर्ताको बिजोग हुनेछ ।

अथवा राष्ट्र बैंकले बचतकर्ताको रकमको जिम्मा लिन्छ होला । तर, निक्षेपको जिम्मा लिएर मात्र भएन नि । तत्काल बचतकर्ताको रकम फिर्ता दिन सक्नुपर्छ । बैंक डुबेको २० वर्षपछि बचतकर्ताको रकम फिर्ता दिएर त हुँदैन नि त । उदाहरण नै भन्नुपर्दा त राष्ट्र बैंकले एक महिनाअघि कर्णाली डेभलपमेण्ट बैंकलाई समस्याग्रस्त घोषणा गर्यो ।

समस्याग्रस्त घोषणासँगै उक्त बैंकको सम्पूर्ण जिम्मेवारी राष्ट्र बैंकले लिएको छ । तर, एक महिना बितिसक्दा समेत बचतकर्ताहरुले आफ्नो निक्षेप फिर्ता पाएका छैनन् । तसर्थ अहिले पनि राष्ट्र बैंक आम नागरिकलाई भ्रममा पारेर उनीहरुको निक्षेप डुबाउने खेलमा रहेको देखिन्छ ।

अहिले बैंकमा पैसा निकाल्नेको क्रममा बढ्दै गएको छ । बैंकमा एउटै व्यक्तिको लाखदेखि करोडौं रकम छ । हिजो सहकारी डुब्दा पनि एउटैको करोडौं डुब्यो । अब जनता बैंकमा आफ्नो निक्षे िडुबाउन चाहदैँनन् । त्यसैले, उनीहरुले धमाधम निक्षेप निकालिरहेका छन् । तर, सर्वसाधारणलाई आफ्नो बचत निकाल्नबाट रोक्न राष्ट्र बैंकले अनेकौं उपाय निकालिरहेको छ ।

कहिले भन्छ, बैंक ठिकठाक छ । कहिले भन्छ, बैंक डुबेपनि राष्ट्र बैंक जिम्मा लिन्छ । केन्द्रीय बैंक आफैं जनताको रगतपसिनाको पैसा डुबाउन लागिपरेको छ । किनकि हिजो सहकारीमा संकट आउँदा पनि सहकारी विभाग, सहकारी मन्त्रालयलगायत सरोकारवाला निकायहरुले सहकारी नडुबेको, ठिकठाक रहेको र डुबेपनि बचतकर्ताको रकमको जिम्मा लिने बताएका थिए । विडम्बना, अहिले सहकारी डुब्दा सबै पन्छिएका छन् ।

सहकारीमा रकम डुबेकै कारण मानिसहरुले आत्महत्या गर्नुपर्यो । कोठा भाडा तिर्न नसकेर घरबेटीको वचनसहित निकालिनुपर्यो । पैसा हुँदाहुँदै पनि उपचार नपाएर ज्यान गुमाउनुपर्यो । अब बैंकका निक्षेपकर्ताको अवस्था यस्तो नहोस् । सरोकारवालाहरु त अझै पनि भ्रम छर्न व्यस्त छन् । तर, निक्षेपकर्ता आफैं सचेत हुनुपर्छ । सहकारी डुबेको तीन वर्ष बितिसक्यो ।

अहिलेसम्म सहकारीमा बचत गरेकाहरुले आफ्नो निक्षेप फिर्ता पाएका छैनन् । उनीहरुले न साँवा पाएका छन् न ब्याज । देशभर ३५ हजार बढी सहकारी दर्तामा रहेका छन् । यी सहकारीमा करोडौं बचतकर्ताले लाखदेखि करोड जम्मा गरेका थिए । पैसा डुबेपछि सरकारले उनीहरुलाई हेर्दा पनि हेरेन । उल्टै निक्षेप माग्दै र ठग सहकारी सञ्चालक, अध्यक्षलाई कारबाही गर्नुपर्ने माग गर्दै सडकमा उत्रिँदा प्रहरीको लाठी खानुपर्यो ।

आफ्नै बचत माग्दा पनि प्रहरीको लाठी खानुभन्दा दुःखद् कुरा के हुन सक्छ । राष्ट्र बैंकका गर्भनर महाप्रसाद अधिकारी सरकारी कर्मचारी हुन् । उनी राज्य होइनन् । राज्यको एउटा निकायका अधिकार प्राप्त व्यक्ति मात्रै हुन् । यदि भविष्यमा बैंकमा बचतकर्ताको रकम डुबेमा उनले आफ्नो घरजग्गा, सम्पत्ति बेचेर वा तलबबाट त्यो रकम फिर्ता गर्दैनन् ।

त्यसो त गर्भनर अधिकारी आउँदो चैतमा अवकाशमा जाँदैछन् । अनि उनी अवकाशमा गएपछि बैंक डुब्यो र बचतकर्ताको निक्षेप फस्यो भने सर्वसाधारण कहाँ जाने ? राष्ट्र बैंक कि गर्भनर अधिकारीको घर ? यदि जिम्मा लिने नै हो भने कानूनी रुपमै लियौं । ननत्र बचतकर्तालाई अल्मलाउने काम कसैले पनि नगरौं । किनकि आफ्नो रकम बैंकमा राख्दा सुरक्षा हुन्छ कि हुँदैन ? भन्ने कुराको फैसला गर्ने अधिकार निक्षेपकर्ताको मात्र हो ।

यसमा कोही कसैलाई भ्रम छरेर उनीहरुको दुःखको कमाइ डुबाउने अधिकार छैन । दिनपछि रात आउँछ भने रात गएपछि दिन आउँछ । त्यसरी नै मान्छे जन्मिएपछि एक दिन मर्ने पर्छ । संसारमा नमर्ने मान्छे सायदै भेटिँदैन । किनकि मानिस जन्मिएपछि मर्नुपर्ने एउटा रित नै छ । वश कोही छिटो मर्छन् न कोही ढिलो । तर, मर्न चाँहि सबै मर्छन् । रोचक कुरा चाँहि के छ भने मानिस मरेपनि उसका कामलाई सम्झिन्छ ।

ऊ बितेको सयौं वर्ष हुँदा समेत उसलाई याद गरिन्छ । यसरी मरेपछि याद गरिने व्यक्तिहरु निकै थोरै मात्र हुन्छन् । आफ्नो जीवनमा सबैले केही न केही काम गरेकै हुन्छन् । तर, महत्त्वपूर्ण काम चाँहि उसले राष्ट्र र जनताको निम्ति गरेको छ । यसैले उसलाई मरेपछि पनि अमर बनाइरहन्छ । त्यसो त भनिन्छ दुई थरीका मानिस सधैं याद रहिरहन्छ । एउटा देश र जनताका निम्ति आफ्नो ज्यान फ्यालेका । दोस्रो देश विद्रोही ।

अहिले बैंक, वित्तिय संस्था जनताका निम्ति देश विद्रोही बराबर नै भएका छन् । आम नागरिकको जीवनस्तर उकास्ने नाममा यी संस्थाहरुले सर्वसाधारणलाई घर न घाटको अवस्थामा पुर्याए । त्यसैले, आज यीनीहरु पनि डुब्ने अवस्थामा पुगेका हुन् । बैंक, वित्तिय संस्थामा भएको रकम सर्वसाधारणको हो । जनताको निक्षेपमाथि बैंकका सञ्चालक, अध्यक्षहरुले मनलाग्दी गर्दा समेत राष्ट्र बैंक चुपचाप बस्यो ।

बैंक आफैंले एक सय रुपैयाँ कित्तामा सेयर निष्काशन गरेको हो । दलालीहरुले त्यो सेयरको मूल्य एकाएक बढाएर ३२ सयदेखि पाँच हजारसम्म पुर्याए । बैंकले पनि आँखा चिम्लेर नाफा कमाउन शेयरमा लगानी गर्यो । दुर्भाग्यको कुरा त के हो भने बैंकलाई यस्ता जोखिमपूर्ण क्षेत्रमा लगानी गर्नबाट रोक्नुको साटो राष्ट्र बैंकले उल्टै सेयरमा लगानी सीमा बढाइदियो । पहिला १२ करोड लगानी गर्न पाउनेमा २० करोड पुर्याइयो । अनि बैंक नडुबे को डुब्छ ?

यता, एक हजार रोपनीमा बिक्री नहुने खेतीयोग्य जमिन खण्डीकरण गरेर दलालीहरुले आनाकै लाखदेखि करोडौंमा बेचे । बैंकले छिट्टै कमाउने लोभमा दलालीको लहंैलहैंमा सोचविचारै नगरी घरजग्गामा धमाधम कर्जा प्रवाह गर्यो । ९५ प्रतिशत सर्वसाधारणको पूँजी पनि यँही फसेको छ । अहिले घरजग्गामा मन्दी आउँदा बैंक र जनता दुवैको लगानी पानीमा बालुवा बराबर भएको छ ।

छिमेकी मुलुकमा एक–दुई लाखमा पाइने सवारीसाधन अटो शोरुमहरुले यहाँ ३० लाखदेखि करोडौंमा बेचबिखन गरे । घरजग्गा, गाडी र सेयरको मूल्य दलालीहरुले बढाएका थिए । दलालीहरुले बढाएकै मूल्यको आधारमा बैंक, वित्तिय संस्थाले कर्जा प्रवाह गरे । बैंक, वित्तिय संस्थाहरुले घरजग्गा, गाडी र सेयरमा ८० प्रतिशतसम्म कर्जा प्रवाह गरेको पाइन्छ ।

अहिले यी वस्तुको मूल्य एकाएक घट्दा बैंक, वित्तिय संस्था त टाट पल्टिने भए नै सँगै त्यहाँ जम्मा भएको सर्वसाधारणको निक्षेप पनि डुब्ने भएको छ । सरकारमा बसेकाहरु पनि कहिल्यै जिम्मेवार भएनन् । बैंक, वित्तिय संस्थाको नियामक निकाय राष्ट्र बैंक हो । यदि राष्ट्र बैंकले बेलैमा घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गर्न कडाई गरेको भए आज यो अवस्था आउँदैन्थ्यो । तर, राष्ट्र बैंक जनताको निक्षेपप्रति जिम्मेवार भएन ।

अनि अहिले बैंक डुब्ने छाँटकाँट देखेपछि बचतकर्ताको रकमको जिम्मा लिन्छु भनेर मात्र हुन्छ, गर्भनर महाप्रसाद अधिकारीज्यू ? मानौं बैंक डुबेपछि राष्ट्र बैंकले सर्वसाधारणको निक्षेपको जिम्मा लेला तर त्यो रकम तत्काल फिर्ता गर्न सकिन्छ ? किनकि जिम्मा लिएर २० वर्षपछि निक्षेप फिर्ता गर्नुको त कुनै अर्थ हुँदैन । त्यतिबेलासम्म त आफ्नो निक्षेपको चिन्तामा कयौंको ज्यान गइसक्छ । यसैले, राष्ट्र बैंकले अब भ्रम छर्ने होइन । यथार्थ बताइदिने हो । अहिले नै राष्ट्र बैंकले यसो गरेमा धेरै सर्वसाधारण डुब्नबाट जोगिनेछन् ।