सरकारी सम्पत्ति बाँडेर ३४ वर्षदेखि भक्तपुर–१ मा नेमकिपाको रजगज !

रुषा थापा
भक्तपुर नेपालको सबैभन्दा सानो जिल्ला हो । यो काठमाडौं उपत्यकाभित्र पर्दछ । यहाँ दुई वटा निर्वाचन क्षेत्र छन् । एक नम्बर क्षेत्रमा सरकारी कार्यालयसँगै पर्यटकीय स्थल तथा मठमन्दिर बढी छन् । विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत पाँच तले, सुनको ढोका, पञ्चपन्न झयाले, दत्तायत्र मन्दिरसँगै धेरै मठमन्दिर छन् ।

त्यस्तै, पर्यटकीय स्थल नगरकोट पनि एक नम्बर क्षेत्रमै पर्दछ । यी सम्पदा तथा पर्यटकीय स्थलमा घुमफिरका निम्ति विदेशीसँगै स्वदेशीहरु पनि आउने गरेका छन् । दिनहुँ सयौंको संख्यामा यहाँ पर्यटक आउँछन् । तर, विश्व सम्पदामा सूचीका मठमन्दिरको अवस्था भने दयनीय देखिन्छ । त्यस्ता सम्पदाको संरक्षणमा स्थानीय जनप्रतिनिधिको बेवास्ता देखिन्छ ।

पाँचतले, पञ्चपन्न झयाले, दत्तायत्र मन्दिरलगायत क्षेत्रमा ढुंगा छापिएको छ । त्यो ढुंगा छापेको दशकौं भइसक्यो । राजाका पालामा बनेका ती मठमन्दिर त्यतिबेलै ढुंगा छापिएको हो । अहिले ती ढुंगा उक्दिैँ गएको देखिन्छ । जसले मन्दिरलाई कुरुपमात्र बनाइरहेको छैन, त्यहाँ हिँड्दा दुर्घटनामा पर्नसक्ने जोखिम पनि उत्तिकै छ ।

मठमन्दिर वा सम्पदा आसपास पनि निकै फोहोर देखिन्छ । जथाभावी फोहोर फाल्ने वा थुपारेको यहाँ पाइन्छ । अर्कोतिर, विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत मठमन्दिर हेर्न स्वदेशी, विदेशी सबै आउने भएकाले सार्वजनिक शौचालयको व्यवस्थापन गरिनुपर्ने हो । तर, यहाँ त एउटै सार्वजनिक शौचालय छैनन् ।

केहीगरी भेटिहालेमा चर्को शुल्क तिर्नुपर्छ तर शौचालय भने जानसक्ने अवस्थाको हुँदैन । अर्को मुख्य कुरा विश्व सम्पदामा सूचीकृत मठमन्दिर वा सम्पदा रहेका स्थलमा समेत सवारी साधन चलाउने गरिन्छ । जसले त्यहाँ घुमफिरका निम्ति आएका पर्यटक वा स्थानीय नागरिकलाई गाडीले हान्नसक्ने जोखिम धेरै देखिन्छ ।

क्षेत्र नम्बर १ मा घरहरु सानो जग्गामा बनेका छन्, त्यो पनि जोडिएर । एकदेखि बढीमा तीन आना जग्गामा यहाँ घर बनेका छन् । घर बनेको ठाउँमा एम्बुलेन्स, दमकल जानसक्ने अवस्था छैन । किनकि भित्री गल्लीमा गाडी चल्नै नसक्ने ठाउँमा घर बनेको छ । यसले केही गरी त्यहाँ आगलागी भएमा ठूलो जनधनको क्षति हुने देखिन्छ ।

भोटका निम्ति यस्ता घरहरुलाई सम्पन्नता प्रमाणपत्र दिइएको छ । क्षेत्र नम्बर १, मा सयौं इनार, ढुंगेधारा, तालपोखरी भेटिन्छन् । तर, एउटै ढुंगेधारामा पानी आउँदैन । ढुंगेधाराको जग्गा मिचेर घर बनाएको पाइन्छ । यस्तै, इनारहरु खुल्लै राखिएका छन् । यसले कोही व्यक्तिले तनाव वा आक्रोशमा आएर इनारमा हामफाल्ने सक्ने वा अरुलाई खसाल्ने सक्ने जोखिम देखिन्छ । यसमा पनि स्थानीय जनप्रतिनिधिले बेवास्ता गरेका छन् ।

भक्तपुर क्षेत्र नम्बर १, मा व्यापारीहरुको लुटतन्त्र छ । स्वदेशीसँगै विदेशीलाई चर्को मूल्यमा सामान बेचिन्छ । एक सयको सामानलाई पाँच सय रुपैयाँमा यहाँका व्यापारी बेच्छन् । रोचक कुरा चाँहि यति चर्को मूल्यमा सामान बेच्नेहरुको व्यवसाय नै दर्ता छैन । नेपालमा वि.सं.१९९०, २०४५, ०७२, ०८० कात्तिक १७ गते भूकम्प गयो ।

यो भूकम्पमा आफ्नै घरमा कुचिएर धेरैले ज्यान गुमाए । अब फेरि कहिले भूकम्प आउन ठेगान छैन । तर, अब आउने भूकम्पमा भक्तपुर क्षेत्र नम्बर १, का बासिन्दा बाँच्ने सम्भावना कमै देखिन्छ । किनकि भूकम्प आउँदा यहाँ भाग्ने खुला ठाउँ नै छैन । एकसँग अर्को, अर्कोसँग अर्को, अर्कोसँग अर्को घर जोडिएर बनाइएको छ ।

यसले भूकम्पले एउटा घरमात्र ढलेमा त्यसले दर्जनौं घरमा क्षति पुर्याउने देखिन्छ । ०८१ मंसिर २८ गतेको क्याबिनेट बैठकले घर बनाउन नक्सा पाससम्बन्धी ०६४ को मापदण्ड खारेज गरेर ०८१ पस गरेको थियो । पहिलेको मापदण्डअनुसार १३ फुटे बाटोमा घर बनाउन दिइन्थ्यो । तर, नयाँ मापदण्डअनुसार अब २० फुटे बाटो छोड्नुपर्छ ।

त्यस्तै, पहिले २० फुटे बाटो भएकोमा अहिले २७ फुटे बनाइएको छ । ०६४ को मापदण्डअनुसार तीन पट्टी जोडेर र कम्पाउण्ड नछोडी घर बनाउन पाइँदैन । अब भने तीन पट्टी जोडेर घर बनाउन पाइने छैन । सँगै घर बन्ने जमिनको ४० प्रतिशत कम्पाउण्ड छोड्नुपर्छ ।

विद्युतीय ट्रान्सफर्मरको ९ मिटर दुरीमा घरलगायत संरचना बनाउन पाइने पहिलेको मापदण्ड रहेकोमा अहिले १५ मिटर बनाइएको छ । ०६५ मंसिर २९ गतेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले खोला, नदीआसवास घरलगायत संरचना बनाउँदा अनिवार्य २० मिटर छोड्नुपर्ने निर्णय गरेको थियो ।

जसलाई ०८० पुस ३ गतेको सर्वोच्च अदालतले २० मिटर थप गर्दै ४० मिटर कायम गरेको छ । अब खोला, नदी आसपास घर बनाउँदा अनिवार्य ४० मिटरको दुरीमा बनाउनुपर्छ । त्यस्तै, विश्व सम्पदामा सूचीकृत मठमन्दिर वरपर एक तलेभन्दा ठूलो घर बनाउन नपाउने व्यवस्था छ । तर, हामी कहाँ कानूनको धज्जी उडाउँदै त्यस्ता सम्पदा अगाडि त्योभन्दा ठूलो घर बनाएको पाइन्छ ।

जसको ज्वलन्त उदाहरण भक्तपुर नै हो । पाँच तले, सुनको ढोका, पञ्चपन्न झयाले, दत्तात्रय मन्दिर वरपर सो सम्पदाभन्दा अग्ला र ठूला घर देखिन्छन् । जसले ती सम्पदाको अस्तित्वलाई नै संकटमा पारेको छ । तर, घर बनाउन नक्सा पाससम्बन्धी नयाँ मापदण्ड अब त्यस्ता घरहरुमा पनि लागू हुने छ ।

यसले भूकम्प आएर केहीगरी त्यस्ता घर ढलेमा अब बन्ने सम्भावना कमै छ । किनकि अहिले त्यहाँ १३ फुट बाटो छोडेर घर बनाइएको छ । नयाँ मापदण्डअनुसार २० फुट बाटो छोडेर घर बनाउन त्यहाँ जग्गा नै पुग्दैन । ०८१ असोज १०, ११ र १२ गते तथा ०८२ असोज १७, १८ र १९ गते उपत्यकासहित मुलुकभर लगातार वर्षा भयो ।

त्यसक्रममा भक्तपुरको राधेराधे पूरै डुबानमा परेको थियो । कुलो बनाइएको खोला कोशीमा परिणत हुँदा एकाएक त्यहाँ वितण्डा मच्चियो । मानिसहरुको घर नै डुबानमा पर्यो । घर पानीले छोपेपछि विद्यालयमा शरण लिन उनीहरु बाध्य भए । यो त एउटा प्रतिनिधिमूलक घटनामात्रै हो । देशभर नै खोलालाई कुलो बनाइएको छ ।

अझ खोलामाथि नै घरलगायत संरचना बनाइएको पाइन्छ । मानिसहरुले आफ्नो स्वार्थका निम्ति खोलालाई ख्यालठट्टामा लिई खोलाको अस्तित्व मेटाउन खोज्दा उनीहरुको करोडौंको सम्पत्तिसमेत ज्यानैसमेत गइरहेको छ । २०२१ सालमा तत्कालिन राजा महेन्द्रले भूमि ऐन ल्याए । त्यसपछि ०२१, ०२८ र ०३२ सालमा देशभर जग्गा नापजाँच गरियो ।

जनताको जग्गा जनतालाई नै दिइयो । भक्तपुरमा ०२१ सालमा जग्गा नापजाँच भएको थियो । भक्तपुर नगरपालिका वडा नम्बर १, सल्लाघारी आर्मी ब्यारेक दायाँबायाँ, चंगा गणेश, दुवाकोट जाने ट्याम्पो पार्क, हनुमन्ते खोला (वारिपारि) अर्थात् सिर्जनानगर र राधेराधे वा राधेराधेको भाटभटेनी, निर्माणाधीन १५ तले भवन, ड्राइभिङ सेन्टरहरु, राजेश हार्डवेयर रहेको जग्गा सरकारी, गुठी, ऐलानी भनि लेखिएको स्थानीय बताउँछन् ।

२०२९ सालसम्म यो ठाउँमा एउटै घर बनेका थिएनन्, घारीमात्रै थियो । ०३२ सालमा एक जनाले छाप्रो हाले । तिनै व्यक्तिले ०३५ सालमा ढुंगा र माटोको घर बनाए । ती व्यक्ति मजदुर किसान पार्टीका कार्यकर्ता थिए । त्यतिखेर मुलुकमा पञ्चायती व्यवस्था थियो । मजदुर किसान पार्टीका अध्यक्ष नारायणमान बिजुक्ँछे, प्रेम सुवाल, मेयर सुनिल प्रजापतिलगायत भूमिगत थिए ।

उनीहरुले आफ्ना कार्यकर्तालाई यो ठाउँको सबै सरकारी जग्गा कब्जा गर्न लगाए । ०४६ सालमा पञ्चायती व्यवस्था ढलेर बहुदलीय व्यवस्था आयो । त्योसँगै मजदुरले आफ्ना कार्यकर्तालाई पहिल्यै कब्जा गर्न लगाएको सरकारी जग्गा उनीहरुकै नाममा पास गरिदियो । अहिले यहाँ ७६ जिल्लाका जनताले जग्गा किनेर घर बनाइएको पाइन्छ ।

यहाँको लाखौं रोपनी सरकारी जग्गा मजदुरका कार्यकर्ताले सिध्याए । अहिले यहाँ जग्गाको मूल्य आनाकै २५ लाखदेखि करोडौं छ । सल्लाघारी चौरअगाडि एउटा ठूलो घर देखिन्छन् । त्यो घर विकुलाल खिउँजुको हो । उनको घरमा किराना पसलदेखि फलफूल, ब्यूटीपार्लरसम्म सञ्चालन भएको छ । खिउँजुले तीन वटा ढुंगेधारा पुरेर घर बनाएको आरोप छ ।

तर, मजदुर किसान पार्टीका कार्यकर्ता भएकै कारण उनले घर सम्पन्नता प्रमाणपत्र पाए । र, उनलाई कसैले छुनसमेत सक्दैन । यहाँका वडाध्यक्ष श्याम खत्री, मेयर सुनिल प्रजापति मजदुर किसान पार्टीकै हुन् । यो ठाउँमा ३४ वर्षदेखि मजदुर किसान पार्टीले चुनाव जित्दै आएको छ । २०२४ सालमा राजा महेन्द्रले सल्लाघारी तीनकुनेमा एक सय आठ रोपनी दुई आना एक दाम जग्गा स्थानीयसँग प्रतिरोपनी एक हजार रपैयाँमा किनेका थिए ।

०६५ सालमा राजतन्त्रको अन्त्यसँगै यो जग्गा नेवाल ट्रष्टको नाममा गएको छ । तर, यो जग्गा अहिले बढीमा ६०–६५ रोपनीमात्र बाँकी छ । अन्य जग्गामा मजदुर किसान पार्टीका कार्यकर्ताले घर ठड्याएका छन् । भक्तपुर क्षेत्र नम्बर १, मा ३४ वर्षदेखि मजदुर किसान पार्टीको रजगज छ ।

मेयर सुनिल प्रजापति, नेमकिपाका अध्यक्ष नारायणमान बिजुक्ँछे, सांसद सुनिल प्रजापतिले बत्ती, पानी, फोहोरको पैसा छुट दिएर वा व्यवसायीसँग राजस्व नलिए, सरकारी जग्गा आफ्ना कार्यकर्तालाई हड्पन लगाएर, ठेक्कापट्टा र जागिर दिलाएर यो क्षेत्रमा लगातार चुनाव जितिरहेका छन् ।

यिनीहरुले भक्तपुरमा विकास गरेर होइन, यहाँका जनतालाई भ्रमित बनाएर चुनाव जितिरहेका छन्, जुन कुरा अहिले बाहिरिँदै छ । यहाँ कतिसम्म छभन्दा मजदुर किसान पार्टीलाई भोट नदिए नागरिकताको सिफारिससमेत पाइँदैन ।

भक्तपुरमा नेवार समुदायको बढी बसोबास छ । उनीहरुले नेपाली बुझ्दैन । अर्कोकुरा, मजदुर किसान पार्टीले यहाँका जनतालाई यहाँभन्दा बाहिर जान दिएको छैन । उनीहरुले बाहिरको विकास देखेका छैन ।

त्यसकारण पनि उनीहरु भ्रममा छन् । त्यसकारण आउँदो चुनावमा भक्तपुरबासीले प्रेम सुवाललाई भोट दिनुहुन्न । अब नयाँ प्रतिनिधि छान्नुपर्छ ।