लाेप हुँदै छ थारूकाे पुर्खाैली सीप

अनुज थारु
बर्दिया । बाँस तथा बेतको सामान बनाउने आदिवासी जनजाति थारु समुदायको परम्परागत सीप यतिबेला खतराको सूचिमा परेको छ । बाँसको चोयाबाट बिभिन्न किसिमका घरयासी समानहरु बनाउने सीप परम्परागत पूस्तौनी हस्तान्तरणबाट सिकेको भए पनि कच्चा पदार्थको अभाव र ल्पास्टिकजन्य सामानको बजारले गर्दा लोप हुन लागेको हो ।

‘हाम्रा बाबु बाजेले नै हामीलाई सिकाए, तर अहिले सबै बिर्सीसकेका छौ’– बर्दियास्थित बाँसगढी नगरपालिका नेवादा गाँउका रामलाल थारुले भन्नु भयो– ‘हामीले अहिले सुपा, बेना, झाउवा, दिलीया झित्नी बुन्न जानेका थियौँ । तर अव ती समान कतै पाइदैन । आधुनिक जमाना भन्छन्, सबै कुरा बिर्सी पनि सकेका छौ । दैनिक चलनचल्तीमा नआए पछि बिर्सदै जाने रहेछ ।’

यसरी परम्परागत ज्ञान र सीप बिर्सनेमा रामलाल मात्र एकल होइनन् । बाँसगढी ५ लक्ष्मणपुरका फग्गु थारु पनि यस्तो परम्परा मासिँदै गएकोमा चिन्तित हुनुहुन्छ । उहाँ थप्नु हुन्छ –‘जमानाले सबै बिर्र्सी रहेका छाँैँ, बाँस तथा बेतको सास्कृतिसंगै ज्ञान, सिप र कला पनि मासिदै गएको छ ।’

‘पहिले आँफूलाई चाहिने काठ तथा बाँसजन्य बिभिन्न समानहरु हामी आफै बनाउने गर्दथ्यौ । कृषिका लागि चाहिने हलो जुवाको लागि काठ, बाँस, खर पात काट्ने हाम्रो परम्परा नै हो । बाँसको धेरै समान बन्छ । हाते पंखा, सुपा, छिटुवा, छट्री आफ्नो सिप अनुसार धेरै समानहरु बनाउन सकिन्छ । तर अहिले यस्तो सामान बनाउने सीप युवा बर्गमा कसैसँग छैन ।’ थारुले अगाडि भन्नु भयो –‘यसरी आफनो सीप मासिदै जानु परनिर्भता बढ्दै जानु हो ।’

थारु सामुदायको संस्कार, संस्कृति तथा ज्ञान र सिपले वातावरण संरक्षण गर्न सहयोग पुगेको दावी स्थानीय थारु अगुवाहरुको छ । तर पछिल्लो चरणमा आधुनिक विकासका नाममा वन बिनास र वातावरण प्रदुषण भई रहेको उहाँहरुको बिश्लेषण छ ।

‘थारुहरुमा खोला, नदिनालामा माछा मारेर खाने चलन थियो त्यो थारुहरु आफ्नो माछा मार्ने एरिया पनि छुट्याएका थिए । माछा मार्नको लागि जंगली जडिबुटिको बिष प्रयोग गरिन्थ्यो । अहिले जस्तो बिष प्रयोग हुँदैन । पहिला–पहिला लगाइने बिषले माछालाई मात्र असर गथ्र्याे । त्यसले अन्य जलिया जिबहरुलाइृ कुनै पनि असर गर्दैन थियो । यो ज्ञान पनि लोप भएर गएको छ । यस्तो ज्ञान आदिवासीहरुमा मात्रै थियो । यसको संरक्षण नभए पछि नदी खोलामा माछा पनि बिरलै पाइन्छ ।

अहिले आदिबासीहरुलाई जंगल प्रबेश निषेध छ । आदिवासीले खनीखोस्री बनाएको खोरिया पाखा सामुदायिक वनमा रुपान्त्रण भएको छ । यसका मालिकका रुपमा भुईफट्टा वर्ग देखिएका छन् । ठूला ठूला जंगलहरु सेनाको हातमा छ । यसरी आदिवासीको जल जमीन जंगललगायतका प्राकृतिक स्रोतहरु सरकारीकरण भएर खोसिएपछि यी ज्ञानको प्रयोग हुने सबै बाटाहरु बन्द भएका छन् । ‘बर्दिया स्थित बाँसगढी नगरपालिकाका प्रमूख शालिकराम अधिकारी पनि यस कुरालाई  स्वीकार गर्नू हुन्छ । यहाँ अगाडि भन्नु हुन्छ –’बाँसगढी नगरपालिका थारु आदिबासी जनजातिहरुको बहुल्याता भएको नगरपालिका भएको हुँदा उहाँहरुको सिप, कला, प्रबिधि र उत्पादनलाई संगै अगाडि बढाउन नगरपालिका तयार छ । खास गरेर उहाँहरुको सीपलाई आर्यआर्जनसंग जोड्न आवश्यक छ । त्यसका निम्ति स्थानीय सरकारले थारु हस्ताकला ढकिया, गोरीलाई प्रोत्साहन गरेर अगाडी बढ्ने गरी कार्यक्रमहरु निर्माण गरिएको छ । त्यसैगरी थारु जातिहरुको संस्कृती प्रबद्र्धनका निम्ती,थारु संग्रालय निर्माण कार्य पनि भइरहेको छ ।’

परम्परात ज्ञानसीपलाई समयानुकुल ब्यवसायिक बनाउन आवस्यक छ । आदिवासी जनताति समुदायको पुर्खौली सीप सामान्य जीविको पार्जनमा मात्र होइन वातावरणीय प्रदुषण नियन्त्रण र पर्यटन प्रवद्र्धनमासमेत महत्वपूर्ण छ । इन्डिजिनियस फिचर सेवा