युवा पलायनले उठाएकाे गम्भीर प्रश्न ?

गणेश सिंजाली
युवा देशको मेरुदण्ड अथवा राज्यको शक्तिका रुपमा लिने गरिन्छ । खास गरी नेपालको हकमा १६–४० बर्षसम्मको उमेर समूहका व्यक्तिहरुलाई युवा भनिन्छ । तर संयुक्त राष्ट्रसंघले भने १५–२४ उमेर समूहलाई युवा मानेको छ । यो समूह या शक्ति कुनै पनि देशको राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक परिवर्तनका वाहक ठानिन्छन् । अन्तराष्ट्रिय श्रम संगठनको तथ्याङ्क हेर्दा युवा विकास सूचकाङ्कमा नेपाल दक्षिण एसियामा नै कमजोर आवस्थामा रहेको छ । पछिल्लो एक दशकमा नेपाली युवाहरु रोजगार तथा अध्ययनको सिलसिलामा विदेशिने टे«ण्ड नै चलेको देखिन्छ । गाँउघरमा युवाको संख्या ज्यादै न्यून मात्रामा देख्न सकिन्छ । अहिले गाँउघरमा स–साना केटाकेटी र बृद्धबृद्धा मात्र देखिने अवस्था छ ।

नेपालमा बढ्दो शिक्षित बेरोजगारी नै बौद्धिक पलायन (ब्रेन ड्रेन) को प्रमुख कारण बनेको छ । विस्वव्यापीकरणले खुला गरेको रोजगारीको विश्व बजारमा सम्भावना र अवसर देख्ने ठाँउमा युवाहरु पलायन हुनु पनि स्वभाविकै हो । अहिले नेपालको विद्युत र नेपालको युवा शत्तिको अवस्था एकै सतहमा रहेको पाउन सकिन्छ । विद्युत क्षमता ८३ हजार मेघावाट निकाल्न सकिने भनिए पनि यसको उपभोग गर्न सकिएको छैन । हाम्रो खोला नाला बेकामे भएका छन् त्यस्तै हाम्रो देशका युवा शत्तिको अवस्था पनि यही अवस्थाबाट गुज्रिरहेको छ । युवा जनसङ्ंख्याको धनी भईकन पनि यी युवाहरुबाट भरपूर लाभ लिनबाट सरकार चुकेको छ । जसले गर्दा हरेक बर्ष करिव ४–५ लाख अर्थात दैनिक १५ सय युवा बैदेशिक श्रम बजारमा थपिने गरेको तथ्याङ्कले देखाउँछ । युवामा भएको साहास आँट र श्रमले अहिले खाडी मुलूकका देशमा मरुभुमीलाई हरियो बनाएर सम्पन्न देश बनाईसके भनै अझै उच्च विकासका लागि नेपाली युवाहरु विश्व बजारमा मुल्यहीन श्रम बेचिरहेछन् । भने कोही युरोप तथा अमेरिकामा स्थायी बसोबास अनुमतिको खोजीमा व्यस्त छन् भने कोही ओठ मुख सुकाउँदै काठमाडौँमा रहेका च्याउसरी म्यानपावर कम्पनीहरुमा धाईरहेका छन् ।

युवाहरु चुनावी प्रचारका लागि हतियारको रुपमा मात्र प्रयोग भएका छन् चुनाब सकियो ती युवाको अवस्था कस्तो छ भनेर फर्केर हेर्ने समय र फुर्सद पनि छैन ती नेता भनिनेहरुलाई । युवा स्वरोजगार कोष, युवा विकास कार्यक्रम भनेका सबै पार्टीका कार्यकर्ता भर्ती संगठन र पहुँचवालाहरुको रजाईको  गतिलाे विकल्प जस्तै भएका छन् ।

पछिल्लो समयमा राजनीतिमा आएको परिर्वतन पनि युवाकै काँधमा टेकेर गरियो र अहिलेसम्म आई पुग्दा धेरै युवाले परिवर्तनका नाममा ज्यान आहुति दिईसकेका छन् । ती साहासी युवालाई धेरै राजनीतिक पार्टीहरुले हतियार बनाएर आफु उच्च ओहदामा पुगे र आफ्नो अवस्था मात्र बनाए बाँकी नेपाली युवाको अवस्था झन झन कमजोर बन्दै गईरहेको छ । चुनाबको समयमा युवा लक्षित घोषणा पत्रमा युवा लोभ्याउने चटनी जस्तै घोषणा पत्र अब फेरी अर्को चुनाबमा गुञ्जनेछ । युवाहरु चुनावी प्रचारका लागि हतियारको रुपमा मात्र प्रयोग भएका छन् चुनाब सकियो ती युवाको अवस्था कस्तो छ भनेर फर्केर हेर्ने समय र फुर्सद पनि छैन ती नेता भनिनेहरुलाई । युवा स्वरोजगार कोष, युवा विकास कार्यक्रम भनेका सबै पार्टीका कार्यकर्ता भर्ती संगठन र पहुँचवालाहरुको रजाईको मेलो जस्तै भएका छन् ।

युवाहरुको लागि विनाधितो ऋण र युवा स्वरोजगार बनाउने लोकप्रिय नीति तथा कार्यक्रम भएपनि यसको लागि सहज नभएको कारण युवाहरुका लागि यस्ता नीति तथा कार्यक्रमहरु बच्चा फकाउने ललिपप जस्तै भएका छन् । विदेशमा लामो समय काम गरी आएका युवा वर्गहरु अहिले पशुपालन तथा कृषिमा आधुनिक तरिकाले लागि परेपनि उचित किसिमको वातावरण र सरकारी अनुदान पाउन नसक्दा व्यवसाय निरन्तरता गर्न नसकी पून विदेशिने युवाहरु पनि बढ्दो छ । यी यावत समस्याहरुले गर्दा युवाहरु विदेसिने एउटा कारण मान्न सकिन्छ भने देशमा स्वदेशिने उत्पादनले उचित स्थान नपाउँदा चलिरहेका उद्योग कलकारखाना बन्द हुने अवस्थामा रहेका छन् । अझ उत्पादन मुलक क्षेत्रमा भन्दा अनुत्पादन क्षेत्रमा लगानी बढ्दोछ जसले गर्दा यो पनि एउटा प्रमुख समस्या हो । अर्कोतिर खाडी मुलुकमा गरिएको श्रम सम्झौतालाई सरकारले सफलता मानिरहेको छ । युवाहरुको पलायन रोक्न र स्वदेश मै रोजगारी सिर्जनामा भन्दा बढी सरकारले बलिया तन्नेरी पाखुरी प्रदेश पठाएर रेमिट्यान्स भित्र्याउने लोभमा लागेको प्रष्ट देखिन्छ ।

युवा पुस्तालाई राजनीतिक लडाईँका आधार र भविश्यको कर्णधारका रुपमा मात्र होइन बर्तमानका साझेदारका रुपमा नेतृत्व तहले लिनु जरुरी छ । अनिमात्र सुखी नेपाली र समृद्ध नेपालको सपना साकार हुन सक्छ ।

जोस, जाँगर र आँट भएका युवाहरु शरीरमा बल बुद्धि र उर्जाशील समय विदेशि भूमीमा व्यतित गर्न बाध्य कहिले सम्म ? लामो समयसम्म आफ्नो जन्म घर तथा परिवार छोडेर सात समुन्द्र पारी बस्ने कहिले सम्म ? स्वदेशकै न्यानो काख र मातृभुमिको रक्षा गर्न तयार युवाहरुको जमात बाध्यताले कामको खोजिमा अरबको ५० डिग्रीको तातो घाम खने कहिले सम्म ? यी यावत गम्भीर प्रश्नहरु हाम्रा सामू छन् । वर्तमानमा देखिएका यी समस्याहरुको समाधान बेलैमा गर्नु आवस्यक छ । अवको आवस्यकता भनेको नीति नियम तथा कार्यक्रम सहजरुपमा कार्यान्वयन गरी युवा वर्गहरुलाई स्वरोजगार, आयमूलक र देशको आर्थिक रुपमा टेवा पुग्ने क्षेत्रमा आर्कसित गर्नु हो । त्यसैले परिवर्तनका सम्वाहक युवाहरुको उर्जासिल जवानीलाई विदेशिको लागि होईन स्वदेशमै संचित र उनीहरुको पसिना नेपाली भूमि मै सिंचित हुन गरीे उचित किसिमको वातावरण बनाउनुपर्छ । युवा पुस्तालाई राजनीतिक लडाईँका आधार र भविश्यको कर्णधारका रुपमा मात्र होइन बर्तमानका साझेदारका रुपमा नेतृत्व तहले लिनु जरुरी छ । अनिमात्र सुखी नेपाली र समृद्ध नेपालको सपना साकार हुन सक्छ । अन्यथा मिठा र ओझिला नारा लगाएर मात्र सपना साकार हुने छैन ।