साढे चार दशकमै कृषिमा आत्मनिर्भरबाट परनिर्भर नेपाल, राजनीतिक दल र सरकार नै प्रमुख दोषी

रुषा थापा
वि.सं.२०३८–३९ सालसम्म नेपालले विभिन्न देशमा खाद्यान्न निर्याथ गर्दथ्यो । अहिले अन्य मुलुकले खाद्यान्न नपठाए यहाँ भोकमारी हुने देखिन्छ । ४३ वर्षकै बीचमा यसरी कस्तो भयो त ? नेपाल पहिले पनि कृषिप्रधान मुलुक थियो र अहिले पनि त्यँही मानिन्छ । दुर्भाग्य, कृषिप्रधान मुलुक भएर हामी खाद्यान्न विदेशीको भरमा पर्नुपरेको छ ।

विदेशीले एक हप्ता खाद्यान्न रोकिदिए आफैं भोकभोकै सुत्नुपर्ने अवस्था आउनसक्छ । जुन विगतमा भारतले नाकाबन्दी गर्दा देखिसकेको छ । देश कृषिप्रधान अनि कृषिका उबज चाँहि सबै विदेशबाट ल्याउनुपर्ने, वाहवाह । अन्य मुलुकले कृषिलाई पहिलो प्राथमिकता दिए र आज उनीहरु विश्वकै अर्थतन्त्र बलियो भएको र शक्तिशालीमध्येमा पर्दछन् ।

छिमेकी मुलुक भारतकै कुरा गरौं । भारतले विश्वमा खाद्यान्न निर्यात गर्छ । जबकी उसकै देशको जनसंख्या ठूलो छ । त्यहाँ हरेक खाद्यान्न उत्पादन हुन्छ । भारत खाद्यान्नका निम्ति कसैको भर पर्नुपर्दैन । बरु उसले खाद्यान्न नदिने हो भने नेपालसहित धेरै देशमा भोकमारी शुरु हुनेछ । यसरी छिमेकी मुलुक खाद्यान्नमा पूर्ण रुपमा आत्मनिर्भर बन्दा हामी चाँहि आत्मनिर्भरबाट परनिर्भर कसरी भयौं त ?

जवाफ सहज छ–कृषि कर्मलाई हेला गर्नु । सेवासुविधा खोज्नु र पैसा कमाउनतिर मात्रै लाग्नु । अन्न जमिनमा फल्छ । अन्य खाद्यान्न पनि जमिनमै उत्पादन हुन्छ । तर, हामी कहाँ त खेतीयोग्य जमिन सबै मासियो । कतै घर बनाइएको छ त कतै बाटो । कतै क्रिकेट रंगशाला त कतै भ्युटावर । कतै चाँहि व्यापारिक केन्द्र, फिल्म हल, चर्च, पार्टी प्यालेन्स, होटललगायत बनेका छन् ।

जमिनमा भौतिक संरचना पनि बनाउनुर्छ । तर, भविष्यलाई मध्यनजर गरेर मात्र त्यस्ता संरचना बनाउन दिनुपर्छ । किनकि जमिन संरचना बनाउन होइन, खेतीपातीका निम्ति हो । जमिनको सही दुरुपयोग गरेर अन्य मुलुक कहाँबाट कहाँ पुगिसके । हामी चाँहि जमिनमा घर ठड्याएर आफूलाई बुद्धिमानी ठानिरहेका छौं । भारतसहित विभिन्न मुलुकमा खेतीयोग्य जमिनमा घरलगायत संरचना बनाउन दिइँदैन ।

त्यहाँ उब्जनी नहुने जमिनमा मात्रै संरचना बनाउन दिइन्छ । तर, हामी कहाँ त दलाल, भूमाफियाहरुले आफ्नो स्वार्थका निम्ति सबै खेतीयोग्य जमिन खण्डीकरण गरे । टुक्राटुक्रा पारे । सर्वसाधारणलाई आनाकै लाखदेखि करोडौंमा बेचे । त्यसरी आनाकै लाखौं, करोडौंमा जमिन किन्नुको एउटै उद्देश्य देखिन्छ, त्यसमा घर बनाएर चर्को भाडामा लगाउनु । र, त्यँही भयो ।

मानिसहरुले खेतीयोग्य जमिनमा घर बनाउँदै भाडामा लगाए । सरकारले पनि राजस्व आएपछि खेतीयोग्य जमिनमा समेत संरचना बनाउन दियो । यसले भविष्यमा संकट आउन सक्छ भनेर कसैले सोचेनन् । अहिले मुलुकका सबै शहरी इलाका र कतिपय ग्रामीण भेगका खेतीयोग्य जमिनमा घरलगायत संरचना बनिसक्यो ।

अन्न फलाउनुपर्ने जमिनमा भवन ठड्याइएपछि हामी कसरी कृषिमा आत्मनिर्भर हुन्छौं त ? ०४६ सालअघि उपत्यकाका रैथाने बासिन्दासँग ३० रोपनीदेखि सयौं रोपनी जग्गा थियो । घर, मतान, बारी अलग्गै थियो । तर, अहिले उनीहरुसँग एक रोपनी जग्गासमेत छैन । त्यतिबेला सयौं रोपनी जग्गा हुँदासमेत मानिसहरु आफूलाई गरिब भन्थे । किनकि त्यतिबेला जग्गाको मूल्य थिएन ।

खेतीपातीका निम्ति मात्र जग्गाको प्रयोग हुने गर्दथ्र्यो । तर, भूमाफिया, दलालहरुले एकाएक जुक्ति निकालेर रोपनीको एकदेखि बढीमा दश हजार रुपैयाँमा सयौं रोपनी जग्गा किने । त्यो जग्गा फाँट हुन्थ्यो । अनि उनीहरुले त्यसमा डोजर चलाए । र, टुक्राटुक्रा अर्थात् आना आना बनाए । त्यँही आनालाई मानिसहरुले लाखौंदेखि करोडोंमा किने । अहिले काठमाडौंमा चार आना जग्गा किनेका वा भएकाहरु आफूलाई करोडपति भन्छन् ।

जबकी हिजो सयौं रोपनी जग्गा हुँदा मानिसहरु आफूलाई गरिब भन्थे । अहिले त जग्गा किन्ने, घर बनाउने अनि भाडामा लगाउने । बसिबसि खाने प्रवृत्ति मौलायो । यसले मानिसलाई केही सुख र लाभ त भएको होला तर भविष्यमा ठूलो संकट निम्त्याउने निश्चित छ । किनकि कृषिमा आत्मनिर्भर नभएको देशको अर्थतन्त्र कहिल्यै बलियो हुनसक्दैन ।

ऊ जहिल्यै विदेशीसामु निहुरिनुपर्छ । विदेशीले जे भन्यो, त्यँही गर्नुपर्छ । कृषिमा आत्मनिर्भर हुँदा केबmल खाद्यान्न सस्तोमात्र हुँदैन, मुलुकको अर्थतन्त्र बलियो हुन्छ । र, विदेशीसामु झुक्नुपर्दैन । अहिले हामी कृषिमा आत्मनिर्भर नभएको फाइदा छिमेक भारतसहित उठाइरहेको छ । उसले हाम्रो भूभाग कब्जा गरेको छ त सीमा मिच्ने क्रम जारी छ ।

तर, यसविरुद्ध हामी बोल्न सक्दैनौं । किनकि हामीले भारतबाटै खाद्यान्न ल्याउँछौं । यदि हामीले भारतको विरोध गरेमा उसले खाद्यान्न रोकिदिन सक्छ । अनि उसले खाद्यान्न रोकिदिनेबित्तिकै यहाँ भोकमारी शुरु हुन्छ । यसरी नेपाल खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर नभएको लाभ छिमेकसहितले उठाइरहेका छन् । त्यसैले, अब सरकार सचेत होस् ।

खेतीयोग्य जमिनमा घरलगायत संरचना बनाउन दिनुहुन्न । र, अहिले खेतीयोग्य जमिनमा बनेका संरचना भत्किएपछि त्यसमा पुनः संरचना बनाउन दिनुहुन्न । सँगै जग्गा बाँझो राख्न नहुने नीति कडाका साथ कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । अहिले गाउँ रित्तो भएको छ । युवा सबै विदेशमा छन् । बुढाबुढी र बालबच्चामात्रै छन् । उनीहरु खेतीपाती गर्न सक्दैनन् । अनि रोपनीका रोपनी जग्गा उनीहरुले बाँझै छोडेका छन् ।

अर्कोतर्फ, गाउँको जग्गा रोपनीको दश हजारमा बेचेर मानिसहरुले शहरमा आनाकै २५ लाखदेखि करोडौंमा जग्गा किनेका छन् । गाउँको होस् या शहरको जग्गा भनेको जग्गा नै हो । तर, मानिसहरुले सेवासुविधाको खोजीमा गाउँको जग्गा रोपनीको हजारमा बेचेर शहरमा त्यँही जमिन आनाको लाखमा किनिरहेका छन् । यसलाई बठ्याईं भन्ने कि मूर्खता ?

यतिमात्र होइन, गाउँमा सयौं रोपनी जग्गा भएकाहरु शहरमा सुकुम्बनसीका नाममा खोला नदी किनारको जग्गा कब्जा गरेर बसेका छन् । आफ्नो ज्यानै जोखिममा राखेर मानिसहरु खोला, नदी छेउको जमिन हड्पेर बसिरहेका छन् । अब सरकारले ‘गाउँ फर्क, कृषि गर’ अभियान शुरु गर्नुपर्छ । कृषि कर्ममा लाग्न सरकारले जनतालाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ ।

अनिमात्र मुलुकले निकास पाउनेछ । अहिले विदेशबाट पठाएको रेमिट्यान्स, जागिर, व्यापार व्यवसाय गरेर कमाएको पैसाबाट मानिसहरु शहरमा घरजग्गा किन्छन् । अनि भाडामा लगाउँछन् । तर, घरधनी र डेराबहाल दुवैले खाद्यान्न किनेर खान्छन् । त्यो खाद्यान्न विदेशबाट आउँछ । अहिले खाद्यान्नको मूल्य दिनप्रति दिन महँगिदै गएको छ ।

हामीले खाद्यान्न किन्दा छिमेकसहित विदेशी मुलुकलाई फाइदा पुगिरहेको छ । किनकि हामीले दुःख गरेर कमाएको पैसा खाद्यान्नका नाममा विदेश गइरहेको छ । तर, यो कुरा जनता र सरकार दुवैले बुझ्न सकेन । हामीले सेवासुविधामात्रै खोज्यौं, जसको फाइदा छिमेक भारतसहितले उठायो । अब चाँहि जनता र सरकारको बुद्धि पलाओस् ।

जमिनलाई आवास, बाटो, संरचना निर्माणका लागि प्रयोग गर्ने होइन, खेतीपाती वा अन्न फलाउन प्रयोग गरियोस् । जमिन भनेकै अन्न फलाउन हो । यो कुरा जति चाँडो जनता र सरकारले बुझ्छन्, त्यति नै नेपाल र नेपालीलाई फाइदा पुग्नेछ । राजनीतिक दलहरुले आफ्नो फाइदाका निम्ति गाउँ खाली गराए । दश वर्षे माओवादी जनयुद्धका क्रममा मानिसहरु आफ्नै गाउँमा बस्न पाएनन् ।

उपेन्द्र यादवले गौर हत्याकाण्ड गराए । अनि तराईमा बसिरहेका पहाड र हिामाली भेगका मानिसलाई लखेटियो । अनि गाउँमा बस्न नसक्ने अवस्था बनेपछि मानिसहरु शहरी इलाका वा सदरमुकाम झरे । उनीहरु अहिले पनि गाउँ फर्किन चाँहदैन । किनकि फेरि जनयुद्ध वा त्यस्तो घटना भएमा गाउँबाट लखेटिने डर उनीहरुमा छ । त्यसैले, अब सरकारले जनतालाई विश्वास दिलाएर गाउँ फर्काउनुपर्छ । गाउँका बाँझो जमिनमा खेतीपाती गर्न लगाउनुपर्छ ।