बैंक तथा वित्तिय संस्थाः हिजो ऋणीलाई भाग्ने बनायो, आज आफैं भाग्दै छ !

अनुसा थापा
आजभन्दा एक दशकअगाडिको कुरा हो, बैंक, फाइनेन्स, लघुवित्त र सहकारीमा जागिर खानका लागि कि पावर लगाउनुपर्थ्यो कि घुस खुवाउनुपर्थ्यों । नत्र तीन महिनादेखि एक वर्षसम्म बिना पारिश्रमिक काम गर्नुपर्थ्यो । आफ्नो सन्तान फलानो बैंक, फाइनेन्स, लघुवित्त र सहकारीमा जागिरे छन् भनेर अभिभावक धाक लगाउँथे ।

महिनाको यति तलब खान्छन् भन्दै आफन्तको सामुन्ने रवाफ छाड्थें । विद्यार्थीहरुको आकर्षण पनि व्यवस्थापन संकायमा थियो । कलेजमा सबैभन्दा धेरै विद्यार्थी व्यवस्थापनको हुन्थें । एउटा घरमा १२ वटासम्म सहकारीको बोर्ड देखिन्थ्यो । त्यही दर्जनौं लघुवित्त पनि सञ्चालन हुन्थ्यो ।

यो दृश्य काठमाडौं उपत्यकामा मात्र होइन, देशभर देखिन्थ्यो । बैंक तथा वित्तिय संस्था खोल्न यहाँ होडबाजी चलेको थियो । जोपनि वित्तिय संस्था खोल्ने । एउटा फ्ल्याट वा कोठा भाडामा लिने, वित्तिय संस्था स्थापना गरिहाल्ने । अन्धाधुन्ध बैंक तथा वित्तिय संस्था दर्ता गर्न दिँदा आजको अवस्था आएको प्रमाणित भइसकेको छ ।

ग्राहक तान्न बैंक तथा वित्तिय संस्थाले विभिन्न अफर ल्याउँथ्यो । निःशुल्क खाता, बीमा, सस्तो ब्याजदरमा होम लोन, गाडीलगायतका अफर बेलाबखत सञ्चालन गरिरहन्थ्यो । पाँच वर्षअगाडि बैंकले बचतकर्ताबाट १३ देखि १६ प्रतिशत ब्याजमा बचत उठाउँथ्यो । सहकारी, लघुवित्त, फाइनेन्सले २२ प्रतिशतसम्म ब्याज दिन्थ्यो ।

त्यही पैसा ऋणीलाई लगानी गरिन्थ्यो । त्यो पनि घुस खाएर र चर्को ब्याज लिएर । तीन करोड रुपैयाँको धितो राखेर बैंकले एक करोड रुपैयाँ दिन्थ्यो । त्यसमा १० प्रतिशत कमिशन खान्थें । एक प्रतिशत सेवाशुल्क भनेर तीन प्रतिशत उठाइन्थ्यो । ब्याज १८ प्रतिशत भनेर ८० प्रतिशत असुलिन्थ्यो ।

धितो हुँदाहुँदै ऋण लिनका लागि बैंकका कर्मचारीलाई घुस खुवाउनुपर्थ्यो । तीन किस्ता नतिर्नेबित्तिकै तीन करोडको धितो एक करोडमै खाइदिन्थें । वर्षमा १२ महिना हुन्छ । तर, बैंकका सञ्चालक र कर्मचारी १८ महिनाको तलब खान्थें । बोनसबापत उनीहरुलाई ६ महिनाको एक्स्ट्रा तलब दिइन्थ्यो ।

ऋणीलाई सुकुम्बासी र आत्महत्या गर्न बाध्य बनाएर बैंकका सञ्चालक र कर्मचारीले मोज गरिरहेका थिए । यता, कर्मचारीहरुले बचतकर्ताले थाहा नपाउनेगरी खाताको पैसा चोरिदिन्थें । ऋणीले किस्ता तिरेको रकम हिसाबमा नघटाएर उनीहरु खाइदिन्थें । बीमाबाट पनि उनीहरुले कमिशन खाँदै आएका थिए ।

पाँच लाखको बीमा गराएर बचतकर्तालाई करोडको बीमा गराएको भन्दै इन्स्योरेन्स कम्पनीबाट कमिशन खाने । यता, ऋणीले राखेको धितो पनि बीमा गर्न लगाएर कमिशन खाने । बैंकका सञ्चालक र कर्मचारीले यसरी अतिरिक्त कमाइ पनि गर्दै आएका थिए । बैंक तथा वित्तिय संस्थाको सबैतिर सेटिङ थियो ।

अटोशोरुम, सुन व्यवसायी, जग्गा र सेयर दलालीसँगको पहिल्यै मिलीभगत गरेर बैंक तथा वित्तिय संस्थाले कर्जा दिइरहेका थिए । यिनीहरुले एकजुट भएर हरेक वस्तुको कृत्रिम मूल्य बढाएका छन् । सामान्य भाषामा भन्दा यिनीहरुले बजारलाई उचालेका थिए । भारतबाट लाख रुपैयाँमा सवारी आयात गरेर अटोशोरुमले यहाँ लाखौंमा बेचिरहेको थियो ।

२०२२ सालमा ८० रुपैयाँ प्रतितोला भएको सुनको भाउ झण्डै दुई लाख रुपैयाँसम्म पुग्यो । बैंक तथा कम्पनीहरुले एक सय रुपैयाँ प्रतिकित्तामा निष्काशन गरेको सेयर ३२ सयसम्म पुर्याइयो । एक हजार रुपैयाँ आना नजाने जग्गालाई टुक्राटुक्रा पारेर ६०–७० लाख रुपैयाँ पुर्याइयो ।

यसमा साथ दिने बैंक तथा वित्तिय संस्था हो । दलाली भाउ बढाउने, बैंक तथा वित्तिय संस्था घुस खाँदै ऋण दिने । बैंक तथा वित्तिय संस्थाले एउटालाई सिद्धयाउने र अर्कोलाई फसाउने खेल खेल्दै आएको छ । एउटा ऋणीलाई सुकुम्बासी बनाउने अनि अर्कोलाई जालमा पार्ने ।

बैंक तथा वित्तिय संस्थाका कारण धेरै सुकुम्बासी भयो । कतिपय देश छोडेर भागे । कतिले आत्महत्या पनि गरे । बैंकको उद्देश्य नै ऋणीलाई सिद्धयाएर आफू मोटाउने हो । जुन कुरा पछिल्लो समय पुष्टि हुँदै गयो । जसका कारण बैंक तथा वित्तिय संस्था जनताको आँखामा नाङ्गिए ।

जनताको आँखा खुलेपछि बैंक तथा वित्तिय संस्थामा संकट आयो कि आएन ? अहिले बैंक तथा वित्तिय संस्थाका सञ्चालक र कर्मचारी भागिभागि हिँडेका छन् । मुखमा मास्क लगाएर नचिन्ने भएर हिँड्छन् । आफ्नो छोराछोरी बैंकमा छन् भनेर घमण्ड गर्ने अभिभावकहरु सन्तानलाई जागिर छोड्न दबाब दिइरहेका छन् ।

नेपालीमा एउटा भनाइ छ,‘पाप धुरीबाट कराउँछ ।’ बैंक तथा वित्तिय संस्थाको हकमा त्यही भएको हो । ऋणीको आँशु बैंक तथा वित्तिय संस्थालाई लागेको छ । ३५ हजार २३९ वटा सहकारीले करोडौं बचतकर्ताको खर्बौं बचतकर्ता खाइदियो । धेरै सहकारी बन्द भइसकेको छ । सहकारीका सञ्चालकहरु फरार छन् ।

लघुवित्त र फाइनेन्समा पनि संकट आइसकेको छ भने अब पालो बैंकको । अधिकांश बैंकमा समस्या आएको विषयहरु बाहिर आइरहेको छ । ‘ख’ बर्गको बैंकहरु त डुबि नै सकेको छ भने ‘क’ वर्गको पनि त्यस्तै हालत हुने देखिएको छ । नेपालको मान्यगन्य व्यापारी शेखर गोल्छाले भृकुटी कागजको सरकारी जग्गा राखेर डेढ खर्ब रुपैयाँ विभिन्न बैंकबाट निकालेका छन् ।

उक्त जग्गाको मुद्दा अदालतमा चालु छ । अदालतले सो जग्गा गोल्छालाई दिएपनि ५० अर्बभन्दा बढी आउँदैन । अनि बैंक डुब्यो कि डुबेन ? नेपाल उद्योग व्यवसायी महासंघका अध्यक्ष चन्द्र ढकालले ताप्लेजुङको फुङलिङ नगरपालिकास्थित सात लाखमा किनेको जग्गा धितो राखेर २८ करोड रुपैयाँ ऋण निकालेका छन् ।

भाटभटेनी साहु मीनबहादुर गुरुङले सरकारलाई साढे चार अर्ब रुपैयाँ कर तिर्न बाँकी छ । बालुवाटारस्थित ललिता निवास जग्गा प्रकरणमा उनलाई दुई वर्ष कैद र ८० लाख रुपैयाँ जरिवानाको फैसला भएको छ । भदौ २३ र २४ गतेको घटनापछि जम्मा १२ वटा भाटभटेनी सञ्चालनमा छ ।

अन्य जलेर खरानी भएको छ । उनले विभिन्न बैंकबाट ५३ अर्ब रुपैयाँ ऋण लिएका छन् । काँग्रेसका नेता दीपक खड्काले विभिन्न बैंकबाट १४ अर्ब रुपैयाँ ऋण लिएका छन् । जेनजी प्रदर्शनमा उनको घर जलेर ध्वस्त भएको छ । उता, मेडिकल व्यवसायी दुर्गा प्रसाईँले बैंकबाट ११ अर्ब रुपैयाँ ऋण निकालेका छन् ।

तर, उनले वर्षौंदेखि बैंकलाई किस्ता बुझाएका छैनन । न सामान बेच्नेलाई भुक्तानी गर्छन् न कर्मचारीलाई । एमाले नेता महेश बस्नेतले जग्गा प्लानिङ गर्दा विभिन्न व्यक्तिको नामबाट सात अर्ब रुपैयाँ ऋण लिएको बताइन्छ । तिनीहरुले पनि वर्षौंदेखि बैंकलाई किस्ता नबुझाएको सुनिएको छ ।

अन्य ठूल्ठूला कम्पनी, व्यक्ति, नेताले बैंकबाट ठूलो रकम ऋण लिएका छन् । यद्यपि, कसैले ऋण तिरेका छैनन् । तीन करोड लिनुपर्नेमा धितोको मूल्य एक करोडमा झरेको छ । पाँच लाखभन्दा बढी मान्छे कालोसूचीमा परेका छन् । अब बैंकले कसरी कर्मचारीलाई तलब खुवाउँछ ?

घर भाडा कहाँबाट ल्याएर तिर्छन् ? बैंक तथा वित्तिय संस्थाको यस्तो हविगत होला भनेर कसैले कल्पनासमेत गरेको थिएनन् । गलत धेरै बेर टिक्टैन भनेझैं बैंक तथा वित्तिय संस्थाको असलियत बाहिर आयो । बैंकले सरकारी, सार्वजनिक, गुठी, ऐलानी, हदबन्दीभन्दा बढीको जग्गा धितो राखेर ऋण दिएको छ ।

सरकार त्यो जग्गा आफ्नो नाममा ल्यायो भने बैंकको पूँजी डुब्यो कि डुबेन ? अहिले बजारमा घरजग्गा, सेयर, सुन र गाडीको कारोबार डामाडोल छ । बैंकले धितो लिलाम गरेपनि कसले किन्ने ?