प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रमले श्रमदान हट्यो, फुसर्द धेरै हुँदा गलत ठाउँमा फस्दै जनता !

रुषा थापा
पाँच दशकअघि मुलुकमा अशिक्षित व्यक्तिहरुको संख्या धेरै थियो । विभिन्न कारणले गर्दा प्रायजसो मानिस शिक्षा प्राप्तिबाट वञ्चित भएका थिए । त्यतिबेला उनीहरुको जीवन नै कृषि थियो । बिहानदेखि बेलुकासँग खेतबारी, घाँसदाउरा र घरायसी काम गर्दै ठिक्क हुन्थ्यो । चप्पल चलाउने चलन थिएन । खाली खुट्टा हिँडिन्थ्यो । च्यातिएको कपडा लगाइन्थ्यो ।

तर, आफू नखाएर भएपनि अफ्ठयारो वा समस्यामा परेका व्यक्ति तथा छरछिमेक, आफन्तहरुलाई सहयोग गरिन्थ्यो । नचिनेका व्यक्तिलाई समेत घरमा बास दिइन्थ्यो । यति मात्र होइन सार्वजनिक काम मिलेर गरिन्थ्यो । बाटो, चौतारा, पाटीपौवा, ढुंगेधारा, कुवा, खोलामा साङ्ग पनि सबै मिलेर हालिन्थ्यो ।

आफ्नो गाउँमा विद्यालय भत्किएमा आफैं मर्मत गर्न अघि बढिन्थ्यो । दशकअघि मानिसहरु खेतबारी अर्थात् जग्गाको धनी थिए । जग्गा नभएको व्यक्ति सायदै हुन्थे । एउटै व्यक्तिको एक रोपनीदेखि सयौं रोपनीसम्म जमिन हुन्थ्यो । खेतबारी, गाईवस्तु घरको काम गरेरसमेत उनीहरु सार्वजनिक काम गर्न समय निकाल्थे ।

शिक्षा प्राप्त नगरेपनि मानिसहरुमा चेतना थियो । आफ्नो काम आफैं गर्नुपर्छ, राज्यको मुख ताक्नुहुन्न भन्ने उनीहरुको सोचाई थियो । किताबी ज्ञान नभएपनि मानिसमा व्यवहारिक ज्ञान भने निकै हुन्थ्यो । दशकअघि अहिलेजस्तो मिलको व्यवस्था थिएन । कतै कतै पानी घट्टो हुन्थ्यो । त्यो पनि घण्टौ हिँडेर जानुपर्ने । बिहान ३ बजे नै उठेर गहुँ, मकै, कोदो पिन्न घट्टो पुग्थे ।

कोही चाँहि रातभर आफ्नो घरमा जातो वा ओखलमा पिस्थे । आफ्नो घर आँगन र बाटो आफैं सफा राखिन्थ्यो । बिहानै उठेर घरदेखि बाटोसम्म कुचो लगाइन्थ्यो । ढुंगेधारा, कुवा, पाटी पौवा, चौताराहरु फोहोर भएमा पनि आफैंले सफा गरिन्थ्यो । कुनै पनि काममा सरकारको मुख नताक्ने प्रवृति थियो । विद्यालय, अस्पताल निर्माणमा समेत श्रमदान गरिन्थ्यो ।

तर, पछिल्लो समय हरेक काममा सरकारको मुख ताक्ने प्रवृत्तिको विकास भएको छ । अहिले थुप्रै मानिस शिक्षित छन् । यद्यपि, उनीहरुको व्यवहारिक ज्ञान भने भएन । जसका कारण मानिसहरुमा आफ्नै कामसमेत आफैं नगर्ने प्रवृत्तिको विकास हुँदै गएको छ । ७४ वटा जिल्लाका जनता काठमाडौं उपत्यका आए ।

गाउँको घर ताल्चा झुण्डाए र जमिन बाँझो राखी सेवासुविधाको खोजीमा उनीहरु उपत्यका छिरे । यहाँ जमिन किने । घर बनाए । यता, उपत्यकाबासीले पनि धमाधम जमिन बेचे । जमिन बेचेर छोराछोरीको बिहे गरिदिने, जमिन बेचेरै भोजभतेर गर्ने, घर बनाउने, रक्सी खानेजस्ता काम गरे ।

दशकअघि उपत्यकामा दशदेखि सयौं रोपनीसम्म जमिन हुनेहरु अहिले चार आनामा सीमित भएका छन् । बाहिरी जिल्लाबासीले पनि आफ्नो गाउँको सयौं रोपनी जमिन बाँझो राखेर उपत्यकामै चार आना जग्गा किनेका छन् । घर बनाएका छन् ।

आफ्ना कार्यकर्तालाई रोजगारी दिन राजनीतिक दलहरुले सार्वजनिक कामका निम्ति ‘प्रधानमन्त्री रोजगारी कार्यक्रम’ ल्याए । जसले गर्दा मानिसहरुमा सार्वजनिक काम गर्नुपर्छ भन्ने सोचाईको नै अन्त्य भयो । विगतमा निःशुल्क सार्वजनिक काम गर्नेहरु अहिले पैसाबिना आफ्नै घरअगाडिको फोहोरसमेत उठाउँदैनन् । प्रधानमन्त्री रोजगारी कार्यक्रममार्फत पार्टीका झोलेहरुले मात्र जागिर पाएका छन् ।

पार्टीको आडमा जागिर पाएकाहरुबाट कामको के आशा गर्नु र । उनीहरु कार्यालय जान्छन् हजिर चाँहि गर्छन्, तलब बुझ्छन् तर काम चाँहि गर्दैनन् । जसले गर्दा राज्यलाई आर्थिक भार थपिएको छ । अर्कोतर्फ भ्रष्टाचार पनि मौलाउँदै गएको छ । प्रधानमन्त्री रोजगारी कार्यक्रमअन्तर्गत मानिसहरुलाई रोजगारी दिएर मात्र हुँदैन । काम गर्न आवश्यक पर्ने सामग्रीसमेत दिनुपर्छ । त्यसको खरिदमा खर्बौ भ्रष्टाचार भएको छ वा हुने गरेको छ ।

जसले गर्दा राज्यको खर्बौ लगानी बालुवामा पानी बराबर भइरहेको छ । उपत्यकामा जति पनि घर बनेका छन्, त्यसमा आँगन अथवा खाली ठाउँ छैन । सानो जग्गामा अग्लो घर बनाएर भाडामा लगाइएको छ । मासिक रुपमा भाडा असुलिन्छ । तर, आफ्नै घर वरपरको फोहोर सफा गरिँदैन । स्थानीय तहबाट आएका कर्मचारीले सफा गरिदिनुपर्छ ।

अहिले मानिसहरु निकै फुर्सदिलो छन् । विडम्बना, उनीहरुसँग सार्वजनिक काम गर्न चाँहि समय छैन । दिनभर मोबाइल चलाएर बस्छन् । धर्मको नाममा अनेक ठाउँ दौडिन्छन् । भोजभतेरी, विवाहमा जान्छन् तर विद्यालय, अस्पताल बनाउन श्रमदान गर्ने समय हुदैँन । मानिसहरुले किताबी ज्ञान त धेरै प्राप्त गरे । दुर्भाग्य, व्यवहारिक ज्ञान भने कसैमा पाइँदैन ।

यहाँ त अरुको राम्रो कामलाई नजरअन्दाज गर्ने, नराम्रोलाई चाँहि पछ्याउने प्रवृत्ति बढ्दो छ । उदाहरणका लागि कसैले बाटो सफा गरेमा त्यसमा कसैले साथ दिँदैनन् । उल्टै फोहोर पारिदिन्छन् । अनि धर्मको नाममा माता कहाँ गएर दिनभर नाचगान गर्छन् । हजारौं रकमको फलफूल तथा सामग्री लगेर चढाइन्छ । पैसा पनि उत्तिकै चढाइन्छ । धर्मको नाममा आफ्नो पैसा र समय दुवै खर्च गर्न थालिएको छ ।

कृथित माताहरुले धर्मको नाममा शिक्षित व्यक्तिहरुलाई उल्लु बनाएर ठगिरहेका छन् । उनीहरुको सम्पत्ति लुटिरहेका छन् । देशमा निजी तथा सरकारी थुप्रै अस्पताल छन् । विडम्बना, अहिले पनि बिरामी हुँदा माता, धामी झाँक्री कहाँ जाने गरिन्छ । कथित माता, धामी झाँक्रीहरुले उपचार गर्न दिँदैनन् । अनि निर्दोष व्यक्तिले अकालमै ज्यान गुमाउनुपरेको छ ।

यति मात्र होइन, भविष्यवाणी गर्ने नाममा पनि लाखौं रकम ठगी गरिन्छ । यद्यपि, सरकार त्यस्ता ठग माताहरुलाई कारबाही गर्दैन । यहाँ सरकार नै कमजोर भयो । गलतविरुद्ध कदम चाल्नुको साटो सरका झुक्छ । अनि कसरी देश विकास हुन्छ । हाम्रो राष्ट्रिय भाषा नेपाली हो ।

तर, पछिल्लो समय निजी विद्यालयहरुले विद्यार्थीलाई नेपाली नै बोल्न दिँदैनन् । न त नेपाली पढाउँछन् । अँग्रेजी सिकाउन मात्र विद्यालयहरु केन्द्रीत देखिन्छन् । यसरी अँग्रेजी मात्र जानेपछि भविष्यमा ती विद्यार्थीले आफ्नै देशमा केही गर्न खोजेपनि नेपाली नआउँदा गर्न सक्दैनन् । अनि उनीहरु जहाँ अँग्रेजी बढी प्रयोग हुन्छ, त्यतितिर लाग्छन् ।

अर्को भाषामा भन्नुपर्दा विदेश पलायन हुन्छन् । यदि सरकारले बेलैमा निजी विद्यालयहरुलाई अँग्रेजी मात्र पढाउनमा रोक लगाइदिएको भए आज ती विद्यार्थी विदेश पलायन हुनु पर्दैन्थ्यो । न त देशले सक्षम व्यक्ति गुमाउनु पथ्र्यो । यसरी सरकार कमजोर हुँदा त्यसको क्षति समग्र देशले व्यहोर्नुपर्छ । यता, मानिसहरुमा राम्रो र नराम्रो छुट्याउन सक्ने क्षमता नै छैन ।

आफूलाई जन्म दिने आमाबुवालाई आश्राम छोड्ने अनि कुकुरलाई चाँहि आफूसँग सुताउँछन्, अचेल मानिसहरु । सार्वजनिक काम गर्नुपरे विभिन्न बहाना बनाउँछन् । आफ्नै घरको कामसमेत गर्दैनन् । कतिपय चाँहि अरुलाई देखाउनका निम्ति सार्वजनिक काम गरेजस्तो देखाएर भिडियो खिचेर फेसबुकमा पोस्ट गर्छन् ।