विषालु सर्पले २०० पटक डसेका व्यक्तिको रगतबाट बनाइदैछ यस्ताे औषधि

जेम्स ग्यालहर

विगत दुई दशकदेखि जानीबुझी आफ्नो शरीरमा सर्पको विष प्रवेश गराउँदै आएका एक अमेरिकी व्यक्तिको शरीरमा ‘एन्टिभेनम’ अर्थात् त्यस्तो विष प्रतिरोध गर्ने जैविक पदार्थ बनेको वैज्ञानिकहरूले बताएका छन्। उनीहरूले त्यसलाई “अद्वितीय”को सङ्ज्ञा दिएका छन्।

जनावरहरूमा गरिएको परीक्षणले टिम फ्रिडा नामक ती व्यक्तिको रगतमा भेटिएका ‘एन्टिबडी’ले विभिन्न प्रजातिका सर्पको विषबाट पर्न सक्ने दुष्प्रभावबाट जोगाउन सक्ने सङ्केत गरेका छन्।

अहिले विद्यमान उपचारविधिमा विषालु सर्पले डस्दा प्रजाति र प्रकारपिच्छे फरक एन्टिभेनम चाहिन्छ। तर फ्रिडाको १८ वर्षदेखिको ‘अभियान’ सबै खालका सर्पदंशविरुद्ध एकैनासको एन्टिभेनम उपलब्ध गराउन उपयोगी हुने ठानिएको छ।

सर्पदंशबाट बर्सेनि १,४०,००० जनाको मृत्यु हुने गरेको छ। त्यसको तीनगुना बढी मानिसमा अङ्ग काटेर फाल्नुपर्ने वा उनीहरूमा सधैँका लागि अपाङ्गता हुने स्थिति निम्तिन्छ।

सर्पदंशबाट बर्सेनि १,४०,००० जनाको मृत्यु हुने गरेको छ। त्यसको तीनगुना बढी मानिसमा अङ्ग काटेर फाल्नुपर्ने वा उनीहरूमा सधैँका लागि अपाङ्गता हुने स्थिति निम्तिन्छ।

सुरुमा उनले केवल आफ्नो सुरक्षाका निम्ति प्रतिरोध क्षमता विकास गर्ने उद्देश्यले सर्पदंश गराउन थालेका थिए। उनी त्यति बेला सर्प समात्दा खिचिएका भिडिओहरू यूट्यूबमा हाल्ने गर्थे। उनी पहिला बिग्रिएको ट्रक बनाउने मिस्त्री थिए।

सुरुसुरुमा दुइटा गोमन सर्पले लगालग डस्दा आफू ‘कोमा’मा परेको र त्यस बेला आफूबाट “ठूलो गल्ती” भएको उनी सम्झिन्छन्।

“म मर्न चाहन्नथेँ। म औँला गुमाउन चाहन्नथेँ। म आफ्नो काम छाड्न चाहन्नथेँ,” उनले बीबीसीसँग भने।

उनी बाँकी विश्वका निम्ति परिस्कृत उपचारविधि विकास गर्ने चाहनाबाट प्रेरित थिए।

“यो मेरो जीवनशैली नै बन्यो र मैले आफूभन्दा हजारौँ किलोमिटर टाढा बस्ने र सर्पदंशका कारणले मर्ने गरेका मान्छेहरूका निम्ति सक्दो प्रयास गर्दै गएँ।”

‘मलाई तपाईँको अलिकति रगत चाहिन्छ’
‍हिजोआज घोडाजस्ता जनावरहरूलाई सर्पको विष सानो मात्रामा सुईबाट दिएर एन्टिभेनम औषधि बनाइन्छ। ती जीवको शरीरले एन्टिबडी उत्पादन गरेर प्रतिकार गर्छ। त्यसरी उत्पादित एन्टिबडी सङ्कलन गरिन्छ र प्रशोधन गरी उपचारमा प्रयोग गरिन्छ।

विषलाई निस्तेज पार्न प्रयोग गरिने एन्टिभेनम (प्रतिविष) त्यही विषविरुद्ध बनेको हुनुपर्छ। सर्पका प्रजातिपिच्छे विषको प्रकृति र गुण भिन्न हुन्छ्न्।

एउटै प्रजातिको विषमा पनि भिन्नता हुन्छ। उदाहरणका लागि, भारतमा सर्पबाट बनाइएका एन्टिभेनम श्रीलङ्कामा पाइने सोही प्रजातिका सर्पको विषविरुद्ध त्यति प्रभावकारी हुँदैन।

वैज्ञानिकहरूको एउटा समूहले ‘ब्रोड्ली न्यूट्रलाइजिङ एन्टिबडी’ (bNAb) को खोजी गर्न थाले। उक्त जैविक पदार्थले विषाक्त पदार्थलाई विशिष्ट बनाउने एउटा खण्डलाई नभई विषको पूरै वर्गमा हुने समान खण्डहरूलाई निसाना बनाउँछ।

यस्तैमा सेन्टिभ्याक्स नामक बायोटेक कम्पनीका प्रमुख कार्यकारी डा ज्याकोब ग्ल्यान्भिलले टिम फ्रिडासँग सम्पर्क गरे।

“मलाई ‘यदि संसारमा कसैमा ब्रोड्ली न्यूट्रलाइजिङ एन्टिबडी बनेको छ भने उनैमा छन्’ भन्ने लाग्यो र उनीसँग सम्पर्क गरेँ,” उनले भने।

“पहिलो पटक सम्पर्क गर्ने क्रममा मैले भनेँ – मेरो कुरा तपाईँलाई अनौठो लाग्ला तर मलाई तपाईँको अलिकति रगत चाहिएको छ।”

फ्रिडाले माने। अध्ययनका क्रममा उनको रगत मात्र निकालिँदै थियो, थप विष दिइँदै थिएन। त्यसैले अध्ययन गर्ने ‘नैतिक अनुमति’ सहजै प्राप्त भयो।

उक्त अनुसन्धान ‘एलपिड’ परिवारका सर्पमा केन्द्रित थियो। उक्त परिवारमा कोरल स्नेक, माम्बा, गोमन, ताइपेन र करेतजस्ता विषालु सर्प सो परिवारमा पर्छन्। विषालु सर्पहरूको अर्को परिवार पनि छ।

‘एलपिड’को विषमा आधारभूत रूपमा ‘न्यूरोटक्सिन’ हुन्छ। ती सर्पले डस्दा मानिसलाई पक्षाघात हुन्छ र श्वासप्रश्वास प्रणालीका अङ्गमा प्रभाव पर्दा मृत्यु पनि हुन सक्छ।

अनुसन्धानकर्ताहरूले विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनद्वारा सर्वाधिक घातक ठानिएका १९ वटा ‘एलपिड’ सर्प छाने। त्यसपछि उनीहरूले ‘सुरक्षात्मक प्रतिरोध’ हेर्न फ्रिडाको रगत जाँच्न थाले।

उनीहरूको शोध वैज्ञानिक जर्नल ‘सेल’ मा प्रकाशित छ। उक्त शोधपत्रका अनुसार उक्त अध्ययनले दुई वर्गका ‘न्यूरोटक्सिन’विरुद्ध काम लाग्न सक्ने दुई थरीका ‘ब्रोड्ली न्यूट्रलाइजिङ एन्टिबडी’को पहिचान गर्‍यो। त्यसका साथै उनीहरूले ‘एन्टिभेनम’ अर्थात् प्रतिविषको सम्मिश्रण बनाउन अर्को एउटा औषधि पनि थपे।

मुसामा गरिएको एउटा परीक्षणमा उक्त सम्मिश्रणको प्रयोग गरियो। उक्त सम्मिश्रणयुक्त सुई लगाइएका मुसा १९ वटा विषालु सर्पमध्ये १३ ले डस्दा जोगिए। बाँकी छवटाको दंशमा ती मुसाले आंशिक सुरक्षा पाएको देखियो।

डा ग्ल्यान्भिलका अनुसार त्यस्तो विस्तृत सुरक्षालाई “अद्वितीय” मान्नुपर्छ र त्यसले “अहिलेसम्म एन्टिभेनम उपलब्ध नभएका एलपिड समूहका सर्पहरूले डस्दा गरिने उपचारलाई समेट्न सक्छ।”

वैज्ञानिकहरूको समूह एन्टिबडीलाई परिस्कार गर्ने प्रयासमा छ। वैज्ञानिकहरू कुनै चौथो तत्त्व थपिएको खण्डमा एलपिडले गर्ने दंशविरुद्ध पूर्ण सुरक्षा प्राप्त हुन्छ कि भनेर हेर्न खोज्दै छन्।

‘भाइपर’ वर्गमा पर्ने सर्पको विषमा ‘हिमोटक्सिन’ हुन्छ। त्यसले स्नायुप्रणालीमा नभई रगतमा हानि पुर्‍याउँछ। सर्पको विषयका एक दर्जनजति विविध वर्ग हुन्छन्। त्यसमा सोझै कोशिकाहरूलाई मार्ने ‘साइटोटक्सिन’ पनि पर्छ।

“मेरो विचारमा आउँदो १०-१५ वर्षमा हामीसँग प्रत्येक वर्षका विषविरुद्ध निम्ति केही न केही प्रभावकारी उपाय हुन्छ,” कोलम्बिया विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्तामध्येका एक प्राध्यापक पीटर कङले भने।

फ्रिडाको रगतको नमुनामा उक्त खोज जारी छ।

“टिमका एन्टिबडीहरू साँच्चै निकै असाधारण छन्। उनले आफ्नो प्रतिरोध प्रणालीलाई व्यापक प्रकारका विषको पहिचान गर्न सिकाएका छन्,” कङले भने।