हैदराबादको चंचलगुडा सेन्ट्रल जेलमा एक रात बिताएपछि अभिनेता अल्लु अर्जुन शनिबार बिहान रिहा भएका छन् । अल्लु अर्जुनको फिल्म ‘पुष्पा २ : द रुल’ को…
पाथीभरा (मुक्कुम्लुङ) केबलकारकाे विवाद सुल्झाउन ‘बाहुनकाे नेतृत्व’मा वार्ता टोली गठन
काठमाडाैं । ताप्लेजुङको पाथीभरा (मुक्कुम्लुङ) क्षेत्रमा केबलकार निर्माणलाई लिएर उत्पन्न विवाद समाधानका लागि सरकारले वार्ता टोली गठन गरेको छ। गृह मन्त्रालयका सहसचिव प्रेमप्रसाद भट्टराईको नेतृत्वमा गठित वार्ता टोलीले केबलकार निर्माणको विरोधमा आन्दोलनरत स्थानीय बासिन्दासँग छलफल गर्नेछ।
टोलीमा सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय र शहरी विकास मन्त्रालयका प्रतिनिधिहरू सदस्यका रूपमा रहेका छन्। आन्दोलनरत स्थानीयले खासगरी पहिचानकाे विषय उठाइरहेका छन् । सरकारले गठन गरेकाे वार्ता टाेलीकाे नेतृत्व बाहुनले गर्ने भएका छन् ।
गृह मन्त्रालयका प्रवक्ता रामचन्द्र तिवारीले वार्ता र संवादको माध्यमबाट समस्याको समाधान खोज्नको लागि वार्ता टोली गठन गरिएको बताए। उनले वार्ता टोलीले तत्काल काम सुरु गर्ने जानकारी दिए। प्रवक्ता तिवारीले आन्दोलनरत पक्षलाई पनि आन्दोलनका कार्यक्रम फिर्ता लिएर संवादमार्फत समस्या समाधान गर्न सहयोग गर्न आग्रह गरे।
गृह मन्त्रालयले जनाएअनुसार गृहमन्त्री रमेश लेखकले ताप्लेजुङ र छिमेकी जिल्लाबाट प्रतिनिधित्व गर्ने प्रतिनिधि सभा सदस्यलगायतसँग नियमित संवाद गरी समस्या समाधानका लागि पहल थालेका छन्।
सरकारको कार्यविभाजन नियमावली, २०७४ बमोजिम रज्जुमार्ग, केबलकारसम्बन्धी नीति, कानून र मापदण्डको विषय सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालयसँग सम्बन्धित छ। तर, केबलकार निर्माणको विषयमा स्थानीय रूपमा उठेका सवाल र सरोकारलाई समेत ध्यान दिँदै सबै सरोकारवालासँग समन्वय र सहजीकरण गरिएको गृह मन्त्रालयले जनाएको छ।
पाथीभरा (मुक्कुम्लुङ) केबलकार परियोजना विवाद के हाे ? विस्तृतमा बुझाैं –
पाथीभरा (मुक्कुम्लुङ) केबलकार परियोजना ताप्लेजुङ जिल्लाको पाथीभरा मन्दिरसम्म केबलकार निर्माण गर्ने योजना हो। यो परियोजना हाल विवादमा परेको छ, जसले स्थानीय जनजीवनमा असर पुर्याएको छ।
विवादको कारण:
धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्व: पाथीभरा क्षेत्र लिम्बू समुदायको लागि ‘मुक्कुम्लुङ’ नामक पवित्र स्थल हो। स्थानीयहरूले केबलकार निर्माणले यस क्षेत्रको धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्वलाई असर पुर्याउने चिन्ता व्यक्त गरेका छन्।
पर्यावरणीय चिन्ता: केबलकार निर्माणका लागि ठूलो संख्यामा रुखहरू काट्नुपर्ने भएकाले पर्यावरणीय प्रभावको बारेमा पनि चिन्ता व्यक्त गरिएको छ।
घटनाक्रम:
माघ १२, २०८१: ‘नो केबलकार समूह’ र प्रहरीबीच झडप हुँदा दुई जना घाइते भए। यसपछि आन्दोलनकारीहरूले अनिश्चितकालीन यातायात बन्द आह्वान गरे, जसले सुदूरपूर्वी पहाडी जिल्लाको जनजीवन प्रभावित बनायो।
माघ २१, २०८१: सरकारले गृह मन्त्रालयका सहसचिव प्रेमप्रसाद भट्टराईको नेतृत्वमा वार्ता टोली गठन गर्यो। टोलीमा संघीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय, संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय, र शहरी विकास मन्त्रालयका प्रतिनिधि सदस्य छन्।
वार्ता टोली गठन भए पनि समस्या समाधानमा ठोस प्रगति भएको छैन। आन्दोलनरत पक्षले सहसचिव नेतृत्वको टोलीले समस्या समाधान गर्न नसक्ने निष्कर्ष निकालेका छन्।
पाथीभरा केबलकार विवाद धार्मिक, सांस्कृतिक, र पर्यावरणीय चिन्तासँग सम्बन्धित छ। समस्या समाधानका लागि वार्ता र संवाद आवश्यक छ। सरकारले वार्ता टोली गठन गरे पनि हालसम्म ठोस समाधान निस्किएको छैन। स्थानीय जनजीवनमा परेको असरलाई मध्यनजर गर्दै, सम्बन्धित सबै पक्षले संवादमार्फत समाधान खोज्नुपर्ने देखिन्छ।
पाथीभरा क्षेत्र ‘मुक्कुम्लुङ’ को धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्व
पाथीभरा क्षेत्र लिम्बु समुदायका लागि अत्यन्त पवित्र स्थल मानिन्छ। लिम्बु संस्कृतिमा ‘मुक्कुम्लुङ’ को विशेष महत्त्व छ, जसको अर्थ “पवित्र ढुंगा” हुन्छ। यो स्थल लिम्बु जातिको मौलिक धार्मिक परम्परा, इतिहास र पहिचानसँग गहिरो रूपमा जोडिएको छ।
१. ‘मुक्कुम्लुङ’ को अर्थ र धार्मिक मान्यता
✔ ‘मुक्कुम्लुङ’ लिम्बु समुदायको पवित्र स्थल हो, जहाँ उनीहरूले आफ्ना देवता, विशेष गरी ‘तगेक लम्बु’ (मूल देवता) लाई पूजा गर्छन्।
✔ ‘मुक्कुम्लुङ’ भनेको “पवित्र ढुंगा” भन्ने अर्थ बोकेको लिम्बु भाषा शब्द हो, जुन पवित्र स्थानको प्रतीक हो।
✔ पाथीभरा क्षेत्रमा रहेको पवित्र ढुंगालाई लिम्बु पुर्खाहरूले आफ्ना देवतासँग सम्बन्धित स्थल मानेका छन्।
✔ परम्परागत रूपमा, लिम्बुहरूले यो स्थानलाई “याक्थुङ चुम्लुङ” (लिम्बुहरूको धार्मिक सभास्थल) का रूपमा पूजा गर्दछन्।
२. लिम्बु समुदाय र ‘मुक्कुम्लुङ’ को सम्बन्ध
२.१ लिम्बु धर्म र परम्परामा पाथीभरा क्षेत्र
✔ लिम्बुहरूको “युमासम” धर्ममा ‘मुक्कुम्लुङ’ लाई अत्यन्त पवित्र स्थल मानिन्छ।
✔ ‘युमासम’ धर्ममा प्रकृति पूजाको ठूलो महत्त्व छ।
✔ पाथीभरा क्षेत्रलाई “तगेक लम्बु” र “नसम लम्बु” भन्ने मुख्य देवताहरूको निवास स्थल मानिन्छ।
✔ लिम्बु पुर्खाहरूले आफ्ना कुल देवताहरूको पूजा गर्न यहाँ अनुष्ठान गर्ने परम्परा छ।
२.२ लिम्बु समाजको पहिचान र सांस्कृतिक सम्पदा
✔ लिम्बु समुदायका लागि ‘मुक्कुम्लुङ’ मात्र धार्मिक स्थल नभएर पहिचानको प्रतीक पनि हो।
✔ यो ठाउँ लिम्बु जातिको इतिहास, मौलिक धर्म, र संस्कृतिको अभिन्न अंग हो।
✔ धार्मिक र सांस्कृतिक दृष्टिले महत्वपूर्ण भएको कारण यस स्थानमा कुनै पनि व्यापारिक वा व्यावसायिक परियोजना बनाउनु उनीहरूको पहिचानमाथि अतिक्रमण हुनसक्छ भन्ने डर लिम्बु समुदायमा छ।
३. ‘मुक्कुम्लुङ’ मा गरिने धार्मिक विधिहरू
✔ “साम्योक तंगबेक” (सांस्कृतिक पूजाः) लिम्बुहरूले आफ्ना पूर्वज तथा कुल देवताहरूको स्मरण गर्दै बलि चढाउने, धूप-बत्ती बाल्ने, र विशेष अनुष्ठान गर्ने प्रथा।
✔ “फेवा युक्मा” (देवताका लागि चढाइने चढुवा)
✔ “योकवा ताङनाम” (सुरक्षा तथा समृद्धिका लागि गरिने पूजा)
४. पाथीभरा क्षेत्र र हिन्दूधर्मबीचको सम्बन्ध
✔ पाथीभरा मन्दिर हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको लागि पनि एक प्रमुख धार्मिक स्थल हो, जहाँ माता दुर्गाको अवतारको रूपमा पूजा गरिन्छ।
✔ हिन्दू धर्ममा यो स्थललाई “शक्तिपीठ” को रूपमा मानिन्छ।
✔ यद्यपि, हिन्दू र लिम्बु दुवै समुदायले आ-आफ्नो परम्परा अनुसार पूजा गर्ने छुट्टाछुट्टै अभ्यास गरिरहेका छन्।
५. विवादको जड: धार्मिक र सांस्कृतिक अतिक्रमणको डर
✔ लिम्बु समुदायको मुख्य चिन्ता पाथीभरा क्षेत्रमा केबलकार जस्तो व्यावसायिक संरचना निर्माण गर्दा यसको धार्मिक पवित्रता खल्बलिन सक्छ भन्ने हो।
✔ “मुक्कुम्लुङ” लाई पवित्र स्थलको रूपमा सुरक्षित राख्नुपर्छ भन्ने लिम्बु समुदायको माग रहेको छ।
✔ उनीहरूले धार्मिक स्थललाई व्यावसायिक प्रयोजनका लागि प्रयोग गर्न नदिनुपर्ने तर्क गरेका छन्।
✔ लिम्बु समुदायको इतिहास र पहिचानसँग जोडिएको स्थलमाथि व्यावसायिक परियोजनाले सांस्कृतिक अतिक्रमण गर्ने डर छ।
✔ पाथीभरा क्षेत्र लिम्बु समुदायको धार्मिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक रूपमा महत्वपूर्ण स्थल हो।
✔ ‘मुक्कुम्लुङ’ भनेको पवित्र ढुंगा हो, जुन उनीहरूको मौलिक धर्मसँग गहिरो रूपमा जोडिएको छ।
✔ लिम्बु समुदायका लागि यो ठाउँ सिर्जनात्मक आस्था, परम्परा, र पहिचानको आधार भएकोले यस क्षेत्रमा केबलकारजस्ता व्यावसायिक संरचनाहरू निर्माण गर्नु उनीहरूको धार्मिक अधिकारमाथि हस्तक्षेप हुनसक्छ।
✔ धार्मिक र सांस्कृतिक पहिचानको रक्षा गर्दै समस्या समाधान गर्ने दीर्घकालीन उपाय खोजिनुपर्छ।
पाथीभरा (मुक्कुम्लुङ) केबलकार विवाद समाधानका सम्भावित उपायहरू
१. समावेशी संवाद र परामर्श प्रक्रियाको थालनी
✔ स्थानीय लिम्बु समुदाय, धार्मिक अगुवा, सरकारी प्रतिनिधि, लगानीकर्ता, र विज्ञहरूलाई सहभागी गराई समाधान खोज्ने।
✔ विवाद समाधानका लागि सर्वपक्षीय छलफल समिति गठन गर्ने, जसमा लिम्बु परम्पराका जानकार, हिन्दू धर्मगुरु, वातावरणविद्, कानूनी विज्ञ, र सरकारी अधिकारीहरू समावेश गरिने।
✔ परियोजनाका लक्ष्य र प्रभावबारे विस्तृत रूपमा स्थानीय समुदायलाई जानकारी दिने, जसले अनावश्यक भ्रम हटाउन मद्दत गर्छ।
२. धार्मिक र सांस्कृतिक पक्षको सम्मानसहित विकास कार्य गर्ने
✔ लिम्बु समुदायको ‘मुक्कुम्लुङ’ को मान्यतालाई सुरक्षित राख्ने प्रबन्ध गर्ने।
✔ केबलकार स्टेशन वा अन्य संरचनाहरू धार्मिक स्थलभन्दा टाढा राख्ने।
✔ परियोजनामा धार्मिक स्थललाई असर नपर्ने डिजाइन अवलम्बन गर्ने, जस्तै— धार्मिक क्षेत्र वरिपरि संरचना नबनाउने, ध्वनि तथा दृश्य प्रदूषण नफैलाउने।
✔ लिम्बु समुदायका धार्मिक विधिहरू सञ्चालन गर्न छुट्टै स्थान सुरक्षित गर्ने।
३. वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन (EIA) र संरक्षण योजना लागू गर्ने
✔ केबलकार निर्माण गर्दा पर्यावरणीय प्रभाव मूल्यांकन (EIA) रिपोर्ट सार्वजनिक गर्ने।
✔ स्थानीय समुदायलाई वातावरणीय अध्ययन र समाधान प्रक्रियामा सहभागी गराउने।
✔ परियोजनाको दिगोपन कायम गर्न जङ्गल संरक्षण, जैविक विविधता सुरक्षा, र फोहर व्यवस्थापन प्रणालीको विकास गर्ने।
४. परियोजनाको आर्थिक मोडेल पुनर्विचार गर्ने
✔ परियोजनाको स्वामित्व स्थानीय समुदायसँग साझा गर्ने, ताकि लिम्बु समुदायलाई आर्थिक लाभ पनि होस्।
✔ स्थानीय जनतालाई रोजगारी दिने, पर्यटनबाट प्रत्यक्ष लाभ दिलाउने योजना ल्याउने।
✔ परियोजनाबाट हुने आम्दानीको एक हिस्सा धार्मिक स्थलको संरक्षण र स्थानीय समुदायको विकासमा लगानी गर्ने।
५. कानुनी तथा नीतिगत स्पष्टता ल्याउने
✔ केबलकार निर्माणका लागि आवश्यक कानुनी प्रक्रिया पूरा गरिएको छ वा छैन भन्ने कुरा पारदर्शी बनाउने।
✔ यदि परियोजना निर्माण संवैधानिक, कानुनी, वा सांस्कृतिक दृष्टिले गलत छ भने, वैकल्पिक उपायहरू अपनाउने।
✔ सरकारले धार्मिक तथा सांस्कृतिक संवेदनशीलतालाई सम्बोधन गर्ने छुट्टै नीतिगत व्यवस्था गर्ने।
६. वैकल्पिक समाधान खोज्ने (विकल्प–२ योजना)
✔ यदि विवाद साम्य गर्न नसकिने अवस्थामा, परियोजना स्थानान्तरण गर्ने सम्भावना अध्ययन गर्ने।
✔ पाथीभरा मन्दिरसम्म सीधै केबलकार पुर्याउनुको सट्टा पर्यटन-मैत्री ट्रेल वा इको-फ्रेण्डली विकल्पहरू अपनाउने।
✔ हिंड्ने बाटोको स्तरोन्नति, विद्युतीय गाडी सञ्चालन, वा घोडा-ट्रेल प्रवर्द्धन गर्ने।
७. दीर्घकालीन समाधान खोज्न ‘संस्कृति-संरक्षण कोष’ स्थापना गर्ने
✔ धार्मिक स्थल संरक्षण तथा स्थानीय सांस्कृतिक सम्पदा प्रवर्द्धनका लागि कोष स्थापना गर्ने।
✔ परियोजनाबाट हुने मुनाफाको एक निश्चित अंश स्थानीय संस्कृति र वातावरण संरक्षणमा लगानी गर्ने।
✔ पाथीभरा (मुक्कुम्लुङ) केबलकार विवाद समाधानका लागि समावेशी संवाद नै प्रमुख उपाय हो।
✔ स्थानीय समुदायको भावना र धार्मिक मान्यतालाई सम्मान गर्दै परियोजना सञ्चालन गर्नुपर्छ।
✔ सरकार, लगानीकर्ता, र स्थानीय समुदायबीच पारदर्शी छलफल गरी दीर्घकालीन, न्यायोचित, र सन्तुलित समाधान खोजिनुपर्छ।
Facebook Comments