सरकार करको पछि र बैंक, वित्तिय संस्था दलालीको लहैँलहैँमा लाग्दा जनताको पूँजी जोखिममा !

केही दिनअघि मेडिकल व्यवसायी दुर्गा प्रसाईले भने, ‘२०८२ असार मसान्तसम्म सरकारी तथा निजी सबै बैंक टाट पल्टिन्छ ।’ त्यसो त बजारमा पहिल्यै बैंक डुब्ने चर्चा चलिरहेको थियो । प्रसाईंले भनेपछि यो विषय झनै आगोझैं फैलिएको छ । जंगलमा बाघ कराउनु र घरको गोठबाट बाख्रा हराउनु एकै समयमा हुन्छ ।

त्यसरी नै अब बैंक, वित्तिय संस्था पनि कहिले र कति खेर टाट पल्टिन्छ र सहकारीजसरी भाग्छ ठेगान छैन । बैंक टाट पल्टिने चर्चासँगै निक्षेपकर्ताहरुले धमाधम बचत निकाल्न थालेका छन् । यता, प्रसाई आफैंले विभिन्न बैंकबाट ११ अर्ब बढी ऋण लिएका छन् । उनको धितो भनेको घरजग्गा मात्रै हो ।

अहिले त्यो घरजग्गा बेच्दा एक अर्ब पनि आउँदैन । अनि बैंकले कसरी उठाउँछ ऋण ? बैंक संकटमा परिसकेको छ । ऋणीबाट कर्जा उठाउन सकिरहेको छैन, बैंकले । फेरि धितो लिलाम गरेपनि मूल्य घट्दो क्रममा रहेकोले बैंक नै घाटामा पर्छ । यसकारण अब बैंक टाट पल्टिने यकिनका साथ भन्न सकिने बजारमा आम नागरिक नै बताउँछन् ।

भाटभटेनी साहु मीनबहादुर गुरुङले ३१ व्टा भाटभटेनी भवन धितो राखेर बैंकबाट ५३ अर्ब ऋण लिएका छन् । भक्तपुरको राधेराधेमा भाटभटेनी छ । गत असोजमा आएको बाढी पहिरोले भाटभटेनी डुबानमा पर्यो । अहिले त्यहाँ वरपर बस्नेहरु आफ्नो घरजग्गा बेच्न चाहन्छन् । तर, कोही किन्दैन ।

त्यसो त त्यहाँ ०४७ सालमा रोपनीको दश हजारमा पनि बिक्री नहुने बताइन्छ । एक रोपनी जग्गामा १६ आना हुन्छ । ०७४–०७४ सालमा त्यहाँ भाटभटेनी बनेपछि घरजग्गाको मूल्य ह्वात्तै बढेको हो । पाँच–छ वर्षअघि राधेराधेमा आनाकै एक करोड २५ लाखसम्ममा जग्गा बिक्री भयो । अहिले भने त्यहाँ घरजग्गा सस्तोमा समेत किनबेच भइरहेको छैन ।

बाढी र डुबानको निकै जोखिम रहेको उक्त क्षेत्रमा बसोबास गर्नेहरु अहिले सकेसम्म छिटो उम्किन चाहन्छन् । यद्यपि, आनाको दश लाखमा समेत जग्गा बिक्री नभइरहेको स्थानीयहरु बताउँछन् । यसरी हिजो आनाकै करोडौंमा जग्गा किनेकाहरु अहिले चुलुम्मै भएका छन् । बैंकले भाटभटेनीलाई यत्रो ऋण प्रवाह गरेको छ ।

तर, अहिले बैंकले भाटभटेनी लिलाम गरेमा बिक्री हुन मुस्किल छ । एउटा भाटभटेनी ५० करोडमा समेत बिक्री हुने छैन । बैंकमा भएको रकम सर्वसाधारण जनताको हो । दिनरात काम गरेर, खाईनखाई थोरै भएपनि ब्याज आउने प्रलोभन र सुरक्षित हुने आशामा जनताले आफुसँग भएको रकम बैंकमा जम्मा गरे । बैंकका सञ्चालक, अध्यक्ष, कर्मचारीहरुले घुसको लोभमा आँखा चिम्लेर जोखिमपूर्ण क्षेत्रमा लगानी गरे । बैंकले किसानलाई भैंसी पालन गर्न ऋण दिएन । तर, घर बनाउने र गाडी, सेयर किन्ने भन्नेबित्तिकै ऋण दिइयो । अहिले बैंकले कर्जा प्रवाह गरेको क्षेत्र खोताल्ने हो भने यी तीन क्षेत्रमा मात्र पाइन्छ ।

त्यसमा पनि बैंकको पैसामा ठूला व्यापारीहरुले कब्जा जमाए । बैंकले जनताबाट पैसा उठायो तर जनतालाई कर्जा दिएन । घुस खाएर दुर्गा प्रसाई, मीनबहादुर गुरुङ, चौधरी गु्रपहरुलाई अर्बदेखि खर्बौ कर्जा प्रवाह गर्यो । अहिले तीनै ठूला व्यापारीहरुले साँबाब्याज नतिर्दा बैंक टाट पल्टिने अवस्थामा पुगेको छ ।

पछिल्लो समय भाटभटेनी, बिग मार्ट, सुपरमार्केटमा जनता जान छोडिसकेका छन् । भाटभटेनीमा कुहिएको, म्याद गुज्रिएको सामान बेचिएको तथ्य बाहिरिएका छन् । त्यो पनि महँगी मूल्यमा । यति मात्र नभई पुराना कपडा र जुत्तालाई नयाँ भनेर बेच्ने गरिएको पनि जनता बताउँछन् । यसकारण अहिले जनता भाटभटेनी जाँदैनन् ।

दुर्गा प्रसाईंले वर्षौदेखि बैंकको साँवाब्याज तिरेका छैनन् । अहिले बैंकले उनको धितो लिलामी प्रक्रिया अघि बढाएको छ । उनको धितो बेच्दा बढीमा एक अर्ब आउँछ । तर, उनको ऋण ११ अर्ब छ । यसले अब बैंक चुलुम्मे हुने देखिन्छ । यता, भाटभटेनीको व्यापार पनि खस्किँदै गएको छ ।

कुनै दिन भाटभटेनी साहु मीनबहादुर गुरुङले पनि बैंकको ऋण तिर्न सकिँदन भनी हात उठाउने बजारमा व्यापक चर्चा छ । घरजग्गाको मूल्य दलालीहरुले बढाएका थिए । अहिले यो दशकअघिकै मूल्यमा फर्किएपछि व्यक्तिदेखि बैंक, वित्तिय संस्थाको लगानी डुबेको छ । काठमाडौंको कोटेश्वर तीनकुनेमा खाली चौर छ । चौर आसपास अहिले घरैघर बनेको छ ।

तीन वर्षअघि त्यहाँ जग्गा आनाकै तीन करोडदेखि १२ करोडसम्ममा किनबेच भएको स्थानीयहरु बताउँछन् । तर, त्यो जग्गा ०४८ सालमा रोपनीको लाखमा बेचेको भन्नेहरु अहिले पनि भेटिन्छन् । यो जग्गाको सरकारी जग्गा भने ४३ लाख तोकिएको छ । यसैले, यसको राजस्व तिर्दा ४३ लाखको मात्रै तिरिन्छ ।

अहिले भने बैंकबाट लिएको ऋण तिर्न नसकेर कालोसूचीमा पर्ने भएपछि आनाको २० लाखमा बेच्छुभन्दा समेत किन्ने मान्छे नभेटिएको बताइन्छ । यो जग्गामा लगानी गर्ने व्यक्तिदेखि बैंक, वित्तिय संस्गा संकटमा परेका छन् । बैंक तथा वित्तिय संस्था जनताको रकमप्रति जिम्मेवार भएनन् । उनीहरुले सोचविचार नगरी जथाभावी लगानी गरे । छिटो नाफा कमाउन दलालीको लहैलहैमा लागे ।

उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानी गरेनन् । घरजग्गा, गाडी र सेयरमा मात्र लगानी गरे । त्यसो त कोरोना महामारीअघिसम्म यी क्षेत्र राम्रैसँग चलिरहेको छ । घरजग्गा, गाडी र सेयरको मूल्यमा दिनमा तीन र रातमा दश गुणाले बढ्यो । एक महिनाअघि किनेको घरजग्गा एक महिनाअघि बेच्दा झण्डै लाखदेखि करोडौं फाइदा हुन्थ्यो ।

यसरी बसिबसि कामै नगरी छिटो समयमै करोडौं कमाउन पाएपछि मानिसदेखि बैंक, वित्तिय संस्थाले घरजग्गा, गाडी र सेयरमा मात्रै लगानी गरे । विडम्बना, कोरोना महामारीपछि बजारमा आएको मन्दीले यी क्षेत्रमा पनि असर पुर्यायो ।
घरजग्गा, गाडी र सेयरको मूल्य दिनप्रति दिन घट्न थाल्यो । चर्को मूल्य हालेर किनेको घरजग्गा सस्तोमा समेत बिक्री नहुने अवस्था निम्तियो । घरजग्गामा आएको मन्दीकै कारण सहकारी पनि भाग्नुपर्यो । अब पालो बैंकको आएको छ । किनकि बैंकको पनि सम्पूर्ण कर्जा लगानी यीनै तीन क्षेत्रमा रहेको प्रमाणित भइसकेको छ । बैंक संकटमा परिसक्यो ।
तर, सरकार अझै पनि जनतालाई भ्रममा पारिरहेको छ । उता, दुर्गा प्रसाईंले आफैं बैंकबाट ऋण लिए । साँवाब्याज तिरेनन् । अनि अहिले आएर बैंक डुब्न लागेको प्रचारप्रसार गरे । बैंक डुबाउनुमा उनको पनि हात रहेको प्रष्टै छ । बैंक, वित्तिय संस्था डुबाउनुमा सरकारको पनि हात छ । सरकारले करको निम्ति जग्गाको मूल्य निर्धारण गरिदियो ।

अनि सरकारी रेटभन्दा दश गुण बढीमा बजारमा घरजग्गा किनबेच भयो । सोही आधारमा बैंक पनि कर्जा प्रवाह गर्यो । यदि सरकारले जग्गाको मूल्य निर्धारण नगरेको भए र घरजग्गा, गाडी र सेयरमा लगानी गर्न बैंक, वित्तिय संस्था, व्यक्तिहरुलाई कडाई गरेको भए आज यत्रो संकट आउँदैन्थ्यो । सरकार पनि दलाली र करको पछि लाग्यो ।

सरकारसँग नै कुन काम गर्दा राम्रो र कुन काम गर्दा देश र जनतालाई हानि हुन्छ ? भनेर सोच्ने क्षमता नहुँदा आज व्यक्तिदेखि बैंक, वित्तिय संस्थाको पूँजी घरजग्गा, गाडी र सेयरमा जाकिएको छ । यो अब फिर्ता आउने देखिँदैन । बैंकले एक सय रुपैयाँ कित्तामा सेयर निकालेको हो । दलालीहरुले मूल्य बढाए । सेयरको मूल्य घटेपछि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले केही दिनअघि भने, ‘सेयरको मूल्य ३२ सय पुगेमा केक काटेर खान्छौं ।’

अनि सरकार आफैं जनता डुबाउन लागेपछि कसको के लाग्छ । सरकार जनताको अभिभावक हो । विडम्बना, सरकारले कहिल्यै आफ्नो जिम्मेवारी पुरा गरेन । उल्टै दलालीलाई प्रोत्साहन गर्यो । सरकारले कर मात्र हेर्यो । करको निम्ति सरकारले जनताको घरबास र बैंक, वित्तिय संस्था नै जोखिममा पारिदियो । त्यसैले, अब जनता पनि सचेत हौं । सरकारको भ्रममा नपरौं । नभए सहकारीका बचतकर्ताजसरी डुबिएला ।

रुषा थापा
भक्तपुर