पाँच वर्षअघि सोचविचार नगरी लगानी, अहिले छैन निन्द्रा र भोक !

आम नागरिकको निन्द्रा र भोक हराउँदै गएको छ । उनीहरु चिन्तित छन् । चिन्ताका कारण न खाना खान्छन् न सुत्छन् नै । यसको कारण हो, लगानी डुब्नु । नेपालीमा एउटा उखान छ, ‘चोक्टा खान गएकी बुढी झोलमै डुबेर मरी ।’ यो उखान अहिले उनीहरुको जीवनसँग मेल खान पुगेको छ । कुनै पनि क्षेत्रमा लगानी गर्नुपूर्व त्यसबारे आवश्यक जानकारी लिन आवश्यक पर्छ ।

तर, दलालीहरुको लहैलहैमा लागेर सोचविचार नगरी लगानी गर्दा उनीहरु चुलुम्मै डुबेका छन् । अहिले मर्नु कि बाँच्नु अवस्थामा अधिकांश मानिस परेका छन् । २०१९ सालसम्म काठमाडौंको त्रिपुरेश्वरदेखि कालीमाटी चोक आसपाससम्म घर बनेको थिएन । उपत्यकामै त्यतिबेला घर थिएन । कोही झुपटीमा बस्थे त कोही कच्ची माटोको घरमा । सो समयमा जग्गा किनबेच नै हुदैँन्थ्यो ।

रोपनीको पाँच सय रुपैयाँमा जग्गा दिन्छुभन्दा समेत त्यो समयमा जग्गा किनबेच नहुने ९५ देखि सय वर्ष पुगेका बुढापाका अहिले पनि बताउँछन् । एक रोपनी जग्गामा १६ आना हुन्छ । पाँच वर्षअघि त्रिपुरेश्वरदेखि कालीमाटी चोक आसपासका जग्गा आनाकै ७ करोडदेखि १७ करोडसम्ममा किनबेच भएको बताउने अझै पनि भेटिन्छन् । यसरी ६ दशकको बीचमा यो कसरी सम्भव भयो ?

जग्गा त्यही हो । ठाउँ पनि त्यही नै हो । अनि मूल्य कसरी एकाएक बढ्यो ? केही वर्षयता घरजग्गा कारोबारमा मन्दी छ । जग्गा किनबेच निकै न्यून छ । घरजग्गाको मूल्य दिनप्रति दिन घट्दै गएको छ । पाँच वर्षअघि ७ करोडदेखि १७ करोडमा किनिएको उक्त जग्गा अहिले सस्तोमा बेच्छुभन्दा समेत ग्राहक नपाएको बताइन्छ । घाटा व्यहोरेर आनाकै ५० लाखमा दिन्छुभन्दा समेत किन्ने मान्छे नभेटिएको सुनिन्छ ।

जग्गाको मूल्य बढाउने भूमाफिया, दलालीहरु हुन् । यीनीहरुले नै जग्गाको मूल्य एक्कासी बढाएका थिए । निःमुखा, गरिब किसानसँग रोपनीको पाँच सयदेखि एक हजार रुपैयाँमा जग्गा किने । त्यसमा डोजर चलाएर टुक्रैटुक्रा बनाए । अनि आनाकै लाखौंमा बेचबिखन गर्न थाले । उपत्यकामा जग्गा किन्नेमा ७४ जिल्लाका जनता छन् । अर्थात् देशभरका जनताले यहाँ जग्गा किनेर घर बनाएका छन् ।

बाहिरी जिल्लामा जग्गा बाँझो बस्यो । अनि घरमा ताल्चा लाग्यो । उपत्यकामा भने जग्गाका लागि हानाथाप हुन थाल्यो । एउटा सानो टुक्रा भूमिका लागि समेत प्रतिस्पर्धा चल्यो । उपत्यकामा जग्गा किनेर घर बनाएमा संसारकै धनी हुने सोच मानिसहरुमा उत्पन्न भयो । जसका कारण उपत्यकाका सबै खेतीयोग्य जमिन मासिए । खेतीयोग्य जमिनमा डोजर चलाइयो । र, घर बनाइयो । उपत्यकाको माटोलाई देशै राम्रो वा खेतीयोग्य माटो मानिएको छ । विडम्बना, अहिले उपत्यकामा खेती गर्नका निम्ति एउटा टुक्रा समेत खाली जमिन भेटिदैँन ।

दलाली, भूमाफियाहरुले खेतीयोग्य जमिन सिध्याए । त्यो जमिन महँगोमा बेचेर जनतालाई पनि डुबाएका छन् । तीन वर्षअघि उपत्यकामा एउटा खाली सटर पाउन महिनौं खोज्नु पथ्र्यो । यति खोज्दा पनि नभेटिएपछि दलाली कहाँ पुग्नु पथ्र्यो । तर, अहिले उपत्यकामा खाली सटर छ्यापछ्याप्ती भेटिन्छन् । राजधानीकै प्रमुख व्यापारिक केन्द्रमा समेत सटर धमाधम खाली भइरहेको छ ।

व्यापार व्यवसाय ठप्पै भएको छ । अधिकांश व्यापारीहरुले भाडा तिर्न सकेका छैनन् । व्यापारीहरु दिनभर बहनी समेत नहुने गुनासो गर्छन् । आफुहरु पनि पलायन हुने अवस्थामा पुगेको उनीहरु बताउँछन् । अधिकांश व्यापारीले भाडा घटाउन समेत माग गरिरहेका छन् । उनीहरु भन्छन्, ‘कि ५० प्रतिशत भाडा घटाइयोस् । नभए हामी भाडा तिर्न सक्दैनौं ।’ व्यापारीहरुले भाडा पनि नतिर्ने अनि सटर पनि खाली नगर्ने भएपछि घरधनीहरु चिन्तित भएका छन् ।

त्यसो त घरधनीहरुले पनि लुट्नु लुटेका छन् । एउटै कोठाको ठाउँअनुसार मासिक भाडा ५ हजारदेखि २० हजार, एक फ्ल्याटको ३० हजारदेखि तीन लाख र एउटा सटरको २० हजारदेखि १९ लाख रुपैयाँसम्म असुलेका छन् । खाली सटर त २० देखि ६० लाखमा किनबेच गरिन्छ । आम्दानी हुनुञ्जेल त व्यापारीहरुले घरधनीहरुले भनेजति भाडा तिरे । तर, अहिले व्यापार ठप्पै भएको छ ।

तैपनि घरधनीहरुले भाडा घटाउन अटेर गरेपछि उनीहरुले नयाँ जुक्ति लगाएका छन् । घरधनीहरुको अन्याय, अत्याचारविरुद्ध उनीहरुले आवाज उठाउन थालेका छन् । अहिले व्यापारीहरु घरधनीहरुकै मुखमा भन्छन्, ‘हाम्रो भाडा घटाउनुस् । नभए वडा कार्यालयमा हिँड्नुस् ।’ घरधनीहरुले डेराबहालसँग मनलाग्दी भाडा असुलेर राज्यलाई भने कर छल्दै आएका छन् ।

स्थानीय तहबाट कोही पनि अनुगमनमा नआउने भएकाले उनीहरु चर्को मूल्यमा घर भाडामा लगाएपछि आफ्नो घर वर्षौदेखि खाली रहेको र सित्तैमा आफन्त बसेको बताउँछन् । यतिमात्र नभई वडा कार्यालयमा सस्तो भाडा सम्झौता गर्ने तर त्यसभन्दा दश गुणा बढी भाडा असुल्ने त घरधनीहरुको प्रवृत्ति नै छ । यसबाट जानकार व्यापारहरुले अहिले घरधनीको विरोधमा बोल्न थालेका छन् । किनकि पहिला आम्दानी हुँदा त उनीहरुले भाडा तिरेकै हो । अहिले आम्दानी नभएपछि भाडा तिर्न नसक्दा सहुलियत दिनुको भाडा घरधनीहरुले उल्टै दुव्र्यवहार गरेपछि उनीहरु आक्रोशित बनेका हुन् ।

यहाँ एउटै व्यक्तिले २७ वटासम्म घर बनाएर भाडामा लगाएको बताइन्छ । घर भाडामै लगाएर घरबेटीहरु महिनाकै लाखदेखि करोड उठाउँछन् । एउटा घरमा करोडदेखि अर्ब लगानी गरिएको हुन्छ । तर, लगानी र आम्दानी दुवैको राजस्व राज्यलाई तिर्दैनन् । २०७८ सालको राष्ट्रिय जनगणनाअनुसार नेपालको कुल जनसंख्या दुई करोड ९१ लख ६४ हजार ५७८ जना रहेको छ । यसमा एक करोड जनसंख्या रोजगारीलगायत विविध कारणले बाहिरी देश रहेको छ ।
तर, उपत्यकामा घरको संख्या हेर्ने हो भने जनसंख्या बढी घर बनेको पाइन्छ । अहिले मानिसहरु भन्छन्, मन्दी लाग्यो । जग्गा किनबेच भएन । घरजग्गाको मूल्य घट्यो । अनि रोपनीको पाँच सय रुपैयाँमा बिक्री नहुने जग्गालाई आनाकै करोडौंमा किनेपछि नडुबे के हुन्छ त ! ६२ वर्षअघि पाँच सय रुपैयाँ रोपनीमा बिक्री नभएको जमिन दलालीको लहैलहैमा लागेर पाँच वर्षअघि दुई अर्ब ५६ करोडमा किनियो ।

यसको एउटै उद्देश्य थियो, दुई वर्षपछि दोब्बर मूल्यमा बेच्ने । तर, अहिले यही जग्गा आनाको लाखमा समेत बिक्री भइरहेको छैन । पैसाको फिटीफिटी परेर जग्गा बेच्न खोज्दा एकातिर बिक्री हुन्न, अर्कोतिर मूल्य ह्वात्तै घटेको छ । अहिले त्यो जग्गा किन्ने मानिस मर्नु कि बाँच्नु अवस्थामा पुगेको छ । यदि जग्गा किनेको त्यो रकम पाँच वर्षअघि बैंकमा राखेको भए अहिलेसम्म कति ब्याज आउँन्थ्यो ? तर, दलालीको पछि लागेर सोचविचार नगरी जग्गा किन्दा नराम्ररी डुबिएको छ ।
व्यक्ति मात्र नभई बैंक तथा वित्तिय संस्थाले पनि घरजग्गामा लगानी गरेका छन् । यो क्षेत्रमा लगानी गर्दा राज्यलाई केही फाइदा थिएन । न त रोजगारी सिर्जना भयो । यसबाट दलाली, भूमाफियालाई मात्र फाइदा पुगिरहेको थियो । अनि यीनीहरुकै स्वार्थ पुरा गरिरहेका थिए, जनता र बैंक, वित्तिय संस्था । अहिले घरजग्गाको कारोबारमा मन्दी आएपछि दलालीहरु सम्पर्कविहीन भएका छन् । यता, यसमा लगानी गर्ने व्यक्ति आत्महत्या गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगेका छन् भने बैंक, वित्तिय संस्थामा समेत संकट निम्तिएको छ ।

बैंक, वित्तिय संस्थामा भएको रकम सर्वसाधारणको हो । तर, दलालीसँग कमिशन खाएर बैंक, वित्तिय संस्थाका सञ्चालक, अध्यक्षहरुले यो क्षेत्रमा आँखा चिम्लेर लगानी गर्दा अहिले जनताको निक्षेप बालुवामा पानी बराबर भएको छ । सहकारी त यही क्षेत्रमा लगानी गरेर डुब्यो । सहकारी डुब्दा, भाग्दा करोडौं जनता डुबे । अब भने बैंक टाट पल्टिने दिन नजिकिँदै गएको छ । दलालीहरु त उम्किए तर जनता र बैंक, वित्तिय संस्था सडकछाप अवस्थामा पुगेका छन् ।

रुषा थापा
भक्तपुर