शेअर बजार किन माथि उक्लिन सकिरहेको छैन? लगानीका लागि अहिलेको समय कति उपयुक्त?

काठमाडाैं । नेपाली शेअर बजार ओरालो लाग्ने क्रम नरोकिनु र उल्लेख्य सुधारका सङ्केत नदेखिनुमा “विभिन्न कारणहरूले भूमिका खेलेको” शेअर बजारका जानकार तथा विज्ञले बताएका छन्।

डेढ वर्षभन्दा लामो समयदेखि ओरालो लागिरहेको नेपाली शेअर बजारमा आम चुनावपछि नयाँ सरकार गठन भएसँगै केही सुधार आएको थियो।

तर त्यस्तो सुधार धेरै दिन टिक्न सकेन र आइतवार शेअर बजार परिसूचक नेप्से गत तीन महिनायताकै सबैभन्दा न्यून बिन्दुमा पुग्दै १,८८८.२९ बिन्दुमा सीमित हुनपुग्यो।

आइतवार भने त्यसमा सुधार हुँदै शेअर बजार परिसूचक १,९०६ अङ्कमा उक्लियो।

यद्यपि लगानीकर्ता र विज्ञहरू शेअर बजारमा खासै सुधार हुने सङ्केतहरू नदेखिएको बताउँछन्।

उनीहरूका भनाइमा देशको राजनीतिक परिस्थिति, नीतिगत विषय तथा तरलता अभावलगायतका कारणले शेअर बजारलाई अहिले प्रभाव पारिरहेको छ।

कतिपय सुधार गर्न सकिने कुरामा सुधार गरेमा मात्र शेअर बजार माथि लाग्नसक्ने कतिपयको भनाइ छ।

लगानीकर्ता र विज्ञहरूका भनाइमा नेपालमा शेअर बजार माथि लाग्न नसक्नुका कारणहरू:

१. राजनीतिक अवस्था
नेपालको अस्थिर खाले राजनीतिक अवस्थाका कारण शेअर बजारमा खासै सुधार हुन नसकेको धेरैको विश्लेषण छ।

सरकार परिवर्तन तथा गठबन्धन फेरबदलका कारण लगानीकर्तामा विश्वासको वातावरण नबनेको नेपाल पुँजीबजार लगानीकर्ता सङ्घकी अध्यक्ष राधा पोखरेल बताउँछिन्।

उनले भनिन्, “देशको राजनीतिक अवस्थाको प्रभाव देशका सबै क्षेत्रमा परे जस्तै शेअर बजारमा पनि पर्नु स्वाभाविक हो। राजनीति अस्थिर हुँदा लगानीकर्तामा विश्वासको वातावरण हुँदैन।”

सरकार परिवर्तन भइरहँदा वा मन्त्रीहरू फेरिरहने अवस्थामा सरकारको नीति कस्तो हुने हो भन्ने डर लगानीकर्तामा हुने भएकाले त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव शेअर बजारमा पर्ने उनको भनाइ छ।

त्यसको उदाहरण दिँदै लामो समयपछि चुनावपछि सरकार बन्दा बजारमा केही उत्साह पलाएको तर फेरि त्यो ओरालो लागेको उनी बताउँछिन्।

२. नीतिगत अस्थिरता
शेअर बजारमा सुधार हुन नसक्नुको अर्को प्रमुख कारण नीतिगत अस्थिरता रहेको पनि विज्ञ तथा लगानीकर्ताको भनाइ छ।

नेपाल धितोपत्र बोर्डका पूर्व अध्यक्ष रेवतबहादुर कार्की त नेपालमा पुँजीबजारको नियमनमा नीतिगत “विचलन” नै देखा परेको बताउँछन्।

उनी कोभिड महामारीपछि ब्याङ्कहरूमा लगानीयोग्य रकम प्रशस्त भएका बेला शेअर बजारमा लगानी गर्ने कुरालाई खुकुलै छाडिएको तर पछि ह्वात्तै कडाइ गरिएकाले समस्या देखापरेको बताउँछन्।

उनी नेपाल राष्ट्र ब्याङ्कले शेअर धितो कर्जामा सीमा तोक्ने तथा त्यसको जोखिम भार बढाउने जस्ता कार्य गर्दा शेअर बजारमा पर्नसक्ने प्रभावको ख्याल नगरिएको जस्तो ठान्छन्।

जानकारहरूका भनाइमा पहिले शेअर धितो कर्जाका लागि सीमा नतोकिएको अवस्था हुँदा र कोभिडपछि ब्याङ्कहरूमा लगानीयोग्य रकम धेरै हुँदा त्यसले शेअरमा लगानी ह्वात्तै बढेको थियो।

तर अघिल्लो वर्षको मौद्रिक नीतिमार्फत् राष्ट्र ब्याङ्कले शेअर धितो कर्जामा सीमा तोकेको थियो।

उसले एक घर परिवार वा कम्पनीले १२ करोडसम्म त्यस्तो कर्जा लिन पाउने र एक व्यक्तिले एउटा वित्तीय संस्थाबाट ४ करोडसम्म मात्र लिन पाउने व्यवस्था गरेको थियो। पछि ४ करोडको सीमा भने हटाइयो।

कार्की भन्छन्, “पहिले ह्वात्तै छाड्ने अनि पछि एकैपछक १२ करोडमा सीमित गर्ने कार्य गर्नु उपयुक्त थिएन। त्यसले गर्दा बजार गर्ल्यामगुर्लुम भयो।”

उनी मौद्रिक नियामकले धितोपत्र पनि नियमन गर्ने परिपाटी नै ठीक नभएको ठान्छन्।

यसरी एक्कासी गरिने नीतिगत परिवर्तन र त्यसले निरन्तरता समेत नपाउनुलाई उनी नीतिगत “विचलन” भन्छन्।

पोखरेलका भनाइमा पनि नीतिगत अस्थिरता देखिएकाले त्यसको प्रभाव शेअर बजारमा परेको छ।

३. तरलता अभाव
गत वर्षदेखि नै नेपालको अर्थतन्त्र कमजोर बनेको र बजारमा लगानीयोग्य रकमको अभाव रहेको बताइने गरेको छ।

त्यसैलाई मध्यनजर गर्दै सरकारले कतिपय वस्तुको आयातमा कडाइसमेत गरेको थियो तर अहिले त्यस्तो प्रतिबन्ध हटिसकेको छ।

यद्यपि नेपाली अर्थतन्त्र अझै पूर्ण रूपमा “स्वस्थ भइनसकेको” कतिपय अर्थशास्त्रीको विश्लेषण छ।

त्यसको एउटा सूचक व्यक्ति वा वित्तिय संस्थासँग समेत लागानीका लागि पर्याप्त रकम नहुनु भएको कैयौँको भनाइ छ।

तरलता अभवाको प्रभाव शेअर बजारमा देखिएको पोखरेल बताउँछिन्।

उनी भन्छिन्, “अहिले मानिसहरूलाई हातमुख जोड्न नै समस्या पर्न थालेको छ। त्यसैले गर्दा शेअर बजारमा लगानी गर्ने रकम मानिसहरूसँग छैन। त्यसको असर बजारमा देखिएको हो।”

कार्की पनि तरलता अभावका कारण बजार सुस्ताएको बताउँछन्। तर उनी भन्छन्, “तरलता अभावको अवस्था पनि नीतिगत कारणले नै आएको हो।”

४. वित्तीय साक्षरता अभाव र हल्लाको प्रभाव
नेपालीहरूमा वित्तीय साक्षरता अभावका कारण पनि त्यसको प्रभाव शेअर बजारमा पर्ने गरेको जानकारहरूको भनाइ छ।

“हाम्रोमा वित्तीय साक्षरता निकै कमजोर भएकाले मानिसहरू हल्लाको पछि दौडिन्छन्,” कार्की भन्छन्, “बढ्यो भनेपछि सबैले किन्न थाल्छन्, घट्यो भनेपछि सबैले बेच्न थाल्छन्।”

त्यसैले शेअर बजारमा हल्लाको प्रभाव पनि परेको देखिएको उनको बुझाइ छ।

पोखरेल पनि त्यस्ता हल्लाले लगानीकर्तालाई प्रभावित पार्ने गरेको बताउँछिन्।

उनले भनिन्, “कतिपय अवस्थामा मिथ्या कुराहरू फैलिएका हुन्छन्। त्यसलाई पत्याएर पनि मानिसहरूले लगानी नगर्ने वा शेअर बिक्री गर्ने गर्छन्।”

के अहिले शेअर किन्ने बेला हो?

लगानीकर्ताहरूले गएको १८/२० महिनाभित्र नेपालीहरूले शेअर बजारमा दशौँ अर्ब रुपैयाँ गुमाएको बताउने गरेका छन्।

उनीहरूले कुल बजार पुँजीकरणको अवस्थालाई हेरेर त्यस्तो भन्ने गरेका हुन्।

नेपालमा शेअर बजार परिसूचक नेप्से कुनैबेला ३,१०० को बिन्दुसम्म पुगेको थियो।

त्यसबेला उच्च शेअर मूल्य भएका कम्पनीहरूको शेअर मूल्य पनि अहिले निकै कम भएको अवस्था छ।

कतिपयका भनाइमा त्यसबेला नेपालको शेअर बजार स्वाभाविक र स्वस्थ रूपमा बढेको थिएन त्यसैले अहिलेको अवस्था भनेको बजार सच्चिने अवस्था पनि हो।

यद्यपि लगानीकर्ता पोखरेल “खुला रूपमा छाडेर यस्तो अवस्था आएको भए त्यसो भन्न मिल्ने तर नीतिगत रूपमा कसेर बजार ह्रास गराइएकाले त्यस्तो भन्न नमिल्ने” दाबी गर्छिन्।

उनका भनाइमा अहिले मानिसहरूसँग लगानी गर्ने रकमको अभाव छ।

“तर यदि कसैसँग अतिरिक्त रकम भएमा लगानी गर्ने अवसर पनि हो।” यद्यपि उनी शेअर बजारमा लगानी गर्ने उपयुक्त समय भन्ने नहुने र सबै लगानीकर्ताको आफ्नो आफ्नो विष्लेषण हुने बताउँछिन्।

कार्कीका भनाइमा चाहिँ अहिले नेपालको शेअर बजार लगभग न्यून बिन्दुमा रहेको छ।

यस्तो बेलामा आफूसँग अतिरिक्त रकम भएमा लगानी गर्दा त्यसले दीर्घकालमा फाइदा दिनसक्ने उनी बताउँछन्।

तर शेअरमा लगानी गर्नका लागि यही नै उपयुक्त समय हो भन्न नसकिने अनि शून्य जोखिमको अवस्था कहिल्यै नहुने उनीहरूको भनाइ छ। बीबीसीबाट