लाेक सेवा तयारी : खरिदार तथा नासु दुबैका अति उपयाेगी ( वस्तुगत र विषयगत )

१. वि.सं. २०७४ बैशाख २१ गतेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले वाङ्मय शताब्दी पुरुषको सम्मान कसलाई प्रदान गर्ने निर्णय ग¥यो ?
– साहित्यकार एवम् संस्कृतिविद सत्यममोहन जोशी

२. ‘दीनहीन जीवन कायरले मात्र जिउने गर्छ, के तपाई कायर हो ?’ भन्ने बिचारक को हुन् ?
– माइकल फराडे

३. राष्ट्रिय सूचना तथा सञ्चार प्रविधि दिवस (National ICT Day) कहिले मनाउने गरिन्छ ?
– मे २

५. संसारकै सबै भन्दा बढी उमेरमा सर्वोच्च शिखर सगरमाथा आरोहण गर्ने लक्ष्यसहित गएका नेपाली आरोही ८६ वर्षीय मीनबहादुर शेरचनको निधन कहिले भएको हो ?
– वि.सं. २०७४ बैशाख २३
(शेरचनको सगरमाथा आधार शिविरमा हृदयघातका कारण निधन भएको अनुमान गरिएको । शेरचनले यसअघि ७६ वर्षको उमेरका आरोहीको कीर्तिमान कायम गरेका थिए । उनको रेकर्डलाई जापानका ८० वर्षीय आरोही युचिरो मिउराले तोडेका)

६. औपन्यासिक कृति ‘हरिबहादुर’का सर्जक को हुन् ?
– ख्यातिप्राप्त हास्य कलाकार हरिवंश आचार्य
(यसअघि आचार्यले आत्मकथा ‘चिना हराएको मान्छे’ लेखेका ।)

७. ‘टेलिकम एसिया अवार्ड–२०१७’ बाट सम्मानित हुने कम्पनी कुन हो ?
– एनसेल
(बिजुलीको राष्ट्रिय प्रसारण लाइन नपुगेका समुदायमा सौर्य लघुग्रिड सञ्चालकसँग सहकार्य गर्दै स्थानीयवासीलाई सञ्चार तथा ऊर्जा सेवा पुर्याउन गरेको प्रयासका लागि टेलिकम एसियाले सो अवार्ड प्रदान गरेको ।)

८. अन्तराष्ट्रिय समुदायलाई नेपालको आर्थिक विकासका एजेन्डाबारे जानकारी गराउँदै नेपालमा विदेशको लगानी भित्र्याउने उद्देश्यका साथ भारतको नयाँदिल्लीमा अन्तराष्ट्रिय कार्यैशाला कहिले सम्पन्न भयो ?
– वि.सं. २०७४ बैशाख २२–२३ (सन् २०१७ मे ५–६)
(कुटनीतिक सम्बन्ध कायम भएका मुलुकसँग नेपालको आर्थिक कूटनीति प्रवद्र्धन विषयक दुईदिने कार्यशालामा राष्ट्रिय-अन्तराष्ट्रिय अर्थविद्सहित नेपालका लागि विभिन्न मुलुकका गैरआवासीय राजदूत सहभागी भएका । नेपालका लागि गैरआवासीय राजदूत नियुक्त भएका धेरै मुलुकका प्रतिनिधिले भारतबाट नेपाल नियाल्ने भएकाले उनीहरुलाई नेपालको सम्भावनाबारे जानकारी गराउने लक्ष्यका साथ सो कार्यक्रमको तर्जुमा गरिएको ।)

९. सरकारी स्वामित्वको नेपाल औषधि लिमिटेड कहिलेदेखि पुनः सञ्चालनमा आएको हो ?
– बि.सं. २०७४ बैशाख २४
• वि.सं. २०६६ देखि बन्द रहेको यो उद्योग आठ बर्षपछि पुनः सञ्चालनमा आएको । उद्योगमन्त्री नवीन्द्रराज जोशीद्वारा बैशाख २४ मा उद्योग पुनः सञ्चालनको शुभारम्भ भएको ।
• यस उद्योगबाट असोजसम्म १४ वटा तथा २०७५ बैशाखसम्म ४२ वटा एम् २०७६ वैशाखसम्म् एन्टिभेनस र एन्टिरेविज जस्ता महँगा औषधि उत्पादन गर्ने लक्ष्य राखिएको ।

१०. वि.सं. २०७४ मा प्रदान गरिने राष्ट्रिय पत्रकारिता पुरस्कारबाट सम्मानित हुने पत्रकार को–को हुन् ?
– कारोबार दैनिकका गजेन्द्र बुढाथोकी (उदयपुर) बाँकेका सिराजुद्दीन खान, मोरङका शिवबहादुर कार्की र चितवनका गणशेखर शर्मा
(यसैगरी बरिष्ठ पत्रकारिता सम्मानबाट मदनमणि दीक्षित (काठमाडौँ), नारायणप्रसाद शर्मा (दाङ), कृष्णा ताम्राकार (काठमाडौँ) र विश्ववन्धु भण्डारी (तनहुँ) सम्मानित भएका । सम्मानको राशि जनही दुई लाख रहेको ।)

११. बरिष्ठ साहित्यकार श्यामप्रसाद शर्माको निधन कहिले भयो ?
– वि.सं. २०७४ बैशाख २४

१२. गोरखापत्रको प्रकाशन कहिलेदखि सुरु भएको हो ?
– वि.सं. १९५८ बैशाख २४
(सुरुमा साप्ताहिक रुपमा प्रकाशित हुने गोरखापत्र वि.सं. २००० असोज २९ देखि हप्तामा २ पटक, वि.सं. २००३ पुस ८ देखि हप्तामा ३ पटक र वि.सं. २०१७ फाल्गुन ७ देखि दैनिक रुपमा प्रकाशन गर्न थालिएको ।)

१३. केन्द्रिय बैङ्कका रुपमा नेपाल राष्ट्र बैङ्कको स्थापना कहिले भएको हो ?
– वि.सं. २०१३ बैशाख १४

१४. भन्सार विभागले बैदेशिक व्यापारमा निकासी पैठारी सङ्केत नम्बर (एक्जिम कोड) अनिवार्य गर्ने व्यवस्था कहिलेदेखि सुरु गर्ने निर्णय गरेको हो ?
– वि.सं. २०७४ साउन १
(वैदेशिक व्यापारलाई प्रवद्र्धन गरी निकासी पैठारी कार्यलाई पारदर्शी, व्यवस्थित र सरलीकृत बनाई व्यावसायिक कारोबारमा प्रयोग हुने कागजातको सङ्ख्या घटाउने उद्देश्यले सङ्केत नम्बर लागू गर्न लागिएको भन्सार विभागले जनाएको ।)

१५. चलचित्र पत्रकारिता सम्मान–२०७४ बाट सम्मानित हुने सञ्चारकर्मी को हुन् ?
– सञ्चारकर्मी डा. नवराज लम्साल
(यस वर्षको चलचित्र पत्रकारिता पुरस्कार पारस पौडेल र विजय आवाज एवम् चलचित्र पत्रकारिता प्रोत्साहन पुरस्कार स्वेच्छा राउतलाई प्रदान गर्ने निर्णय गरिएको ।)

१६. प्रकाशको किरण एक माध्यमबाट अर्को माध्यममा प्रवेश गर्दा बाङ्गिने वा दिशा परिवर्तन हुने प्रक्रियालाई के भनिन्छ ?
– प्रकाशको आवर्तन
(फरक माध्यममा प्रकाशको गति फरक–फरक हुने भएकाले प्रकाशको आवर्तन हुन्छ ।)

१७. प्रिज्मको प्रयोग गरी सूर्यको प्रकाशबाट विभिन्न सात रङका किरण छुट्याउने प्रक्रियालाई के भनिन्छ ?
– प्रकाश विच्छेदन

१८. प्रति सेकेन्डमा उत्पन्न हुने जम्मा तरङ्गको सङ्ख्यालाई के भनिन्छ ?
– आवृत्ति (Frequnecncy)

१९. औँसीदेखि पूर्णिमासम्मको समयावधिलाई के भनिन्छ ?
– शुक्ल पक्ष (Bright Half)
(पूर्णिमादेखि औँसीसम्मको समयावधिलाई कृष्ण पक्ष (Dark Half) भनिन्छ । शुक्ल पक्षमा चन्द्रमाको उज्यालो भाग क्रमशः बढ्दै जान्छ भने कृष्ण पक्षमा चन्द्रमाको उज्यालो भाग क्रमशः घट्दै जान्छ ।)

२०. नेपालमा कानुन दिवस कहिले मनाइन्छ ?
– बैशाख २६

२१. नेपालमा सर्वप्रथम जनगणना लिने संस्था कुन हो ?
– नेन्सस गोश्वारा
• नेपालमा जनगणना वि.सं. १९६८ देखि सुरु भएको ।
• नेपालमा चौथो जनगणना (वि.सं. १९९८) सम्म ज्भबम ऋयगलत का रुपमा गणना गर्ने गरिएकोमा पाँचौँ (२००९ र ११) बाट वैज्ञानिक गणना सुरु गरिएको ।
• नेपालमा सुरुवाती चरणमा सेन्सस गोश्वाराले जनगणना लिने गरेकोमा वि.सं. २०१८ बाट केन्द्रिय तथ्याङ्क विभागले लिँदै आएको ।
• वि.सं. २०२८ बाट जनगणनामा कम्प्युटरको प्रयोग भएको

२२. कुन–कुन जनगणनामा नेपालको जनसङ्ख्या वृचिदर ऋणात्मक थियो ?
– तेस्रो र चौथो
(सबैभन्दा उच्च वृद्धिदर वि.सं. २०३८ को जनगणनामा रहेको ।)

२३. २०३८ सालको जनगणनामा नेपालको जनसङ्ख्या वृद्धिदर कति थियो ?
– २.६२ प्रतिशत

२४. भक्तपुरमा निर्माण गर्न थालिएको चिडियाखानको शिलान्यास कहिले भएको हो ?
– वि.सं. २०७३ असार ९

२५. नेपालमा क्षेतिपूर्ति सहितको नागरिक वडापत्र कहिलेदखि लागू भएको हो ?
– वि.सं. २०७० बैशाख २ गते

२६. एसियाली विकास बैङ्क (Asian Development Bank) को स्थापना कहिले भएको हो ?
– सन् १९६६ डिसेम्बर १९
• एडीबीमा सुरुमा ३१ राष्ट्र संलग्न रहेकोमा हाल एसियाका ४८ र अन्य १९ गरी ६७ राष्ट्र सदस्य रहेका ।
• इसको प्रधान कार्यालय फिलिपिन्सको मानिलामा रहेको ।
• सन् २०१५ को सुरुमा एडीबीमा जापानको १५.७ प्रतिशत, अमेरिकाको १५.६ प्रतिशत, चीनको ६.५ प्रतिशत, भारतको ६.५ प्रतिशत तथा अस्ट्रेलियाको ५.८ प्रतिशत लगानी रहेको ।

२७. अन्तरिक्षमा पुग्ने पहिलो व्यक्ति को हुन् ?
– युरी गगरिन (रुस), सन् १९६१

२८.पृथ्वीबाट अन्तरिक्षमा पठाएको पहिलो प्राणी कुन हो ?
– लाइका नामक कुकुर (सन् १९५७)

२९. चन्द्रमामा सर्वप्रथम पाइला राख्ने व्यक्ति को हुन् ?
– अमेरिकाका निल आर्मस्ट्रङ (सन् १९६९)

३०. न्युक्लियर्स सप्लायर्स ग्रुप (एनएलजी) को स्थापना कहिले भएको हो ?
– सन् १९७४ मे

बिषयगत प्रश्नोत्तर

१. पूर्ववर्ती संविधानभन्दा वर्तमान संविधानमा रहेका थप र पृथक् विशेषता लेख्नुहोस् । वर्तमान संविधान संसोधन विधिका बारेमा समेत चर्चा गर्नुहोस् ।
नेपालमा नेपाल सरकार वैधानिक कानुन, २००४, नेपाल अन्तरिम शासन विधान, २००७, नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०१५, नेपालको संविधान २०१९, नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७, नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ र नेपालको संविधान (२०७२) गरी सातवटा संविधान जारी भएका छन् । २००४ सालको संविधान लागु हुन सकेन अरु सबै संविधान लागू भएका छन् । २०४७ सालसम्मको संविधान नेपालमा राजपत्रको स्थान थियो । २०६३ सालको संविधानले नेपालमा राजतन्त्रको अन्त्य गरी गणतन्त्रको घोषणा गर्यो, २०७२ सालको संविधानले गणतन्त्रलाई सधैँका लागि संस्थागत गर्यो, यसले नेपाललाई सङ्घीय राज्यमा रुपमान्तरण गरी सात प्रदेश र तदअनुसारका जिल्लाको समेत व्यवस्था गर्यो, यो संविधान सभाबाट बनेको पहिलो संविधान हो । सङ्घ, प्रदेश र स्थानीय तह गरी तीनवटा सरकारको परिकल्पना गरेको यो संविधान आफैँमा व्यापक, बृहत् एवम् समावेशी छ । गणतन्त्र, सङ्घीयता, धर्म निरपेक्षता एवम् समावेशिता यो संविधानको मुख्य विशेषता नै हो । ३५ भाग, ३०८ धारा र ९ अनुसूतीमा व्यवस्थित गरिएको यो संविधान अगाडीका अरु संविधानभन्दा आकारको दृष्टिकोणले पनि ठूलो छ । यसमा मौलिक हक थप गरी ३१ वटा पुगेका छन्, संवैधानिक निकाय थपेर १३ वटा पुगेका छन् । यी व्यवस्था पूर्ववर्ती संविधानभन्दा वर्तमान संविधानमा रहेका थप र पृथक् विशेषता हुन् । अरु थप र पृथक् विशेषता निम्न छन्ः
– गैरआवासीय नागरिकताको व्यवस्था,
– नागरिकका कर्तव्यको व्यवस्था,
– प्रधानमन्त्री भएको दुई वर्षसम्म अविश्वासको प्रस्ताव पेस गर्न नसकिने, अविश्वासको प्रस्ताव पेसगर्दा वैकल्पिक प्रधानमन्त्रीको प्रस्ताव पनिसँगै पेस गर्नुपर्ने व्यवस्था,
– सङ्घीय मन्त्रिपरिषद्मा प्रधानमन्त्रीसहित बढीमा २५ जना र प्रदेश मन्त्रिपरिषद्मा मुख्यपन्त्रीसहित प्रदेश सभाका कुल सदस्य सङ्ख्याको २० प्रतिशतभन्दा बढी नहुने गरी मन्त्री रहने व्यवस्था गरी मन्त्रिपरिषद्को अधिकतम सङ्ख्या संविधानमा नै तोकिएको,
– व्यवस्थापिकामा कम्तीमा ३३ प्रतिशत महिला हुनुपर्ने व्यवस्था,
– प्रत्येक वर्षको जेठ १५ गते संसद्मा बजेट पेस गर्नुपर्ने व्यवस्था,
– स्थानीय तहबारे संविधानमा स्पष्ट व्यवस्था,
– राष्ट्रपति, उपराष्ट्रिपति, सभामुख, उपसभामुख फरक लिङ्गको हुनुपर्ने व्यवस्था,
– निर्वाचनमा पराजित व्यक्ति मन्त्री हुन नपाउने व्यवस्था,

वर्तमान संविधान संशोधन विधि
नेपालको संविधानको धारा २७४ मा संविधान संशोधन सम्बन्धी व्यवस्था छ । संशोधन विधिलाई निम्नानुसार चर्चा गर्न सकिन्छः

क. संशोधन गर्न नपाइने प्रावधान/विषय
नेपालको सार्वभौमिकता, भौगोलिक अखण्डता, स्वाधीनता र जनतामा निहित सार्वभौमसत्ताको प्रतिकूल हुनेगरी संविधान संशोधन गर्न नसकिने व्यवस्था छ ।

ख.सङ्घीय संसद्को कुनै सदनमा संविधान संशोधन विधेयक पेस गर्न सकिने
संविधानको उपरोक्त प्रावधानको अधीनमा रही संविधानको कुनै धारालाई संशोधन वा खारेज गर्ने विधेयक सङ्घीय संसद्को कुनै पनि सदनमा पेस गर्न सकिने व्यवस्था छ ।

ग. विधेयक सार्वजनिक प्रकाशन गर्नुपर्ने
यसरी पेस भएको विधेयक सम्बन्धित सदनमा प्रस्तुत भएको ३० दिनभित्र सर्वसाधारण जनताको जानकारीका लागि सार्वजनिक रुपमा प्रकाशन गर्नुपर्ने व्यवस्था छ ।

घ.सहमतिका लागि प्रदेश सभामा पठाउनुपर्ने
संविधान संशोधनका लागि पेस भएको विधेयक कुनै प्रदेशको सिमाना परिवर्तन वा अनुसूची–६ मा उल्लिखित प्रदेशकको अधिकार विषयसँग सम्बन्धित भएमा त्यस्तो विधेयक सङ्घीय संसद्मा प्रस्तुत भएको ३० दिनभित्र सम्बन्धित सदनको सभामुख वा अध्यक्षले सहमतिको लागि प्रदेश सभामा पठाउनुपर्ने, यसरी पठाइएको विधेयक तीन महिनाभित्र सम्बन्धित प्रदेश सभाका तत्काल कायम रहेका सम्पूर्ण सदस्यको बहुमतबाट स्वीकृत वा अस्वकृत गरी त्यसको जानकारी सङ्घीय संसद्मा पठाउनुपर्ने व्यवस्था छ । कुनै प्रदेश सभा गठन भई त्यसको पहिलो बैठक बसेको मितिले तीन महिनाभित्र स्वकृत वा अस्वकृत गरी पठाउनुपर्ने, तोकिएको अवधिभित्र संविधान संशोधन विधेयक स्वीकृत वा अस्वकृत भएको जानकारी नदिएमा सङ्धीय संसद्को विधेयक उत्पत्ति भएको सदनले त्यस्तो विधेयक उपरको कारबाही अगाडि बढाउन बाधा नपर्ने तथा तोकिएको तीन महिनाको अवधिभित्र बहुसङ्ख्यक प्रदेश सभाले संविधान संशोधन विधेयक अस्वीकृत गरेको सूचना सङ्घीय स.सद्को सम्बन्धित सदनलाई दिएमा त्यस्तो विधेयक निष्क्रिय हुने व्यवस्था छ ।

ङ. सङ्घीय संसद्का दुवै सदनबाट संविधान संशोधन विधेयक पारित गर्नुपर्ने
प्रदशे सभाको सहमति अवश्यक नपर्ने वा उपरोक्त व्यवस्था बमोजिम बहुसङ्ख्यक प्रदेश सभाबाट स्वीकृत भई आएको संविधान संशोधन विधेयक सङ्घीय संसद्का दुवै सदनमा तत्काल कायम रहेका सम्पूर्ण सदस्य सङ्ख्याको कम्तीमा दुई तिहाई बहुमतबाट पारित गर्नुपर्ने व्यवस्था छ ।

च. राष्ट्रपतिबाट प्रमाणीकरण
उपरोक्त अनुसार पारित भएको संविधान संशोधन विधेयक प्रमाणीकरणका लागि राष्ट्रपति समक्ष पेस गरिने, राष्ट्रपतिले विधेयक प्राप्त भएको १५ दिनभित्र प्रभाणीकरण गर्ने र प्रमाणीकरण भएको मितिदेखि नेपालको संविधान संशोधन हुने व्यवस्था छ ।

२. नेपालको सन्दर्भमा आर्थिक विकासका परिसूचक लेख्नुहोस् ।
अर्थतन्त्रको समग्र पक्षको विकास आर्थिक विकास हो । आर्थिक विकासले अर्थतन्त्रमा सङ्ख्यात्मक र गुणात्मक परिवर्तन ल्याउँदछ । आर्थिक वृद्धि उच्च, दिगो, फराकिलो, न्यायीक एवम् समावेशी भएमा आर्थिक विकास हुन्छ । यही अर्थतन्त्रको समग्र विकास भएको वा नभएको अवस्था झल्काउने तथा जानकारी दिने सूचक आर्थिक विकासका परिसूचक हुन् । कुल गार्हस्थ्य उत्पादन एक वर्षमा देशभित्र उत्पादन भएका बस्तु तथा सेवाको मौद्रिक मूल्य हो, यसले देशको आर्थिक वृद्धि, रोजगारी वृद्धि, उत्पादन वृद्धि, कृषि, उद्योग, पर्यटन, यातायात, आपूर्ति, सेवा क्षेत्रको वृद्धि लगायतका अर्थतन्त्रका अरु पक्षको पनि जानकारी दिनेहँदा कुल अर्थतन्त्रका अरु पक्षको पनि जानकारी दिनेहुँदा कुल गार्हस्थ्य उत्पादन आर्थिक विकासको प्रमुख परिसूचक हो । नेपालको सन्दर्भमा पनि यो लागू हुन्छ, नेपालको सन्दर्भमा आर्थिक विकासका अरु परिसूचक निम्न छन्ः
– राजस्व सङ्कलनको अवस्था
– बैङ्क तथा वित्तीय संस्थामा तरलताको अवस्था,
– मुन्द्रास्फीतिको अवस्था, (मूल्य वृद्धिदर)
– आयोत निर्यातको अवस्था,
– विदेशी मुन्द्रा सञ्चितिको अवस्था,

३.संस्कृतिको प्रवद्र्धन गर्न सरकारले सञ्चालन गरेको कुनै पाँचवटा कार्यक्रम बारेमा उल्लेख गर्नुहोस् ।
संस्कृतिको प्रवद्र्धन गर्न सरकारले सञ्चालन गरेका पाँचवटा कार्यक्रम निम्न छन्ः
१) काठमाडौँ, कीर्तिपुरमा सबै जातजाति भाषाभाषी, रहनसहन, रीतिरिवाज, साहित्य र परम्परा झल्कने गरी राष्ट्रिय साँस्कृतिक सङ्ग्राहलय निर्माण कार्य प्रारम्भ,
२) नारायणहिटीलाई ऐतिहासिक सङ्ग्राहलयका रुपमा विकास गरिने व्यवस्था,
३) थारुको साँस्कृतिक परम्परालाई संरक्षण र सम्वद्र्धन गर्न बर्दियामा थारु र कञ्चनपुरमा रानाथारु सङ्ग्राहलयको निर्माण कार्यक्रम,
४) लुम्बिनी, पशुपति, जनकपुर र मुक्तिनाथ क्षेत्रको विकासको बृहत् गुरुयोजना तयार गरी प्रभावकारी कार्यन्वयनको प्रतिवद्धता,
५) मठ मन्दिर, मस्जिद, चर्च, गुम्बा, गुरुद्वार लगायतका मूर्त तथा अमूर्त सम्पदाको संरक्षण गर्न विभिन्न सङसंस्था प्रतिष्ठानलार्य संस्कृति संरक्षण कार्यका लागि सरकारबाट अनुदान प्रदान,

४. १३ औँ योजनाका मुख्य उपलब्धि उल्लेख गर्नुहोस् ।
त्रिवर्षीय योजनाका रुपमा कार्यान्वयनमा ल्याइएको १३ औँ योजना (आ.व. २०७०/७१–२०७२/७३) ले सन् २०२२ सम्ममा नेपाललाई अतिकम विकसित राष्ट्रबाट विकासशील राष्ट्रमा स्तरो स्तरोन्नति गर्ने दीर्घकालीन सोचका साथ देशमा व्याप्त आर्थिक एवम् मानवीय गरिबी घटाई आमजनतालाको जीवनस्तरमा परिर्वनको अनुभूति दिलाउने उद्देश्य राखेको थियो, जसमा गरिबीको रेखामुनि रहेको जनसङ्ख्या १८ प्रतिशतमा झार्ने लक्ष्य रहेकोमा २१.६ प्रतिशत कायम भयो, आर्थिक वृद्धिदर ६ प्रतिशत लक्ष्य रहेकोमा २.९२ प्रतिशत प्रगति भयो । आर्थिक क्षेत्रमा त्यति धेरै सन्तोषजनक उपलब्धि हुन नसके पनि देहायका क्षेत्रमा उपलब्धि भएका छन्ः
– यातायात, विद्युत, सञ्चार, सिँचाइजस्ता पूर्वाधारका क्षेत्रमा प्रगति भएको,
– प्रशासनिक एवम् कानुनी सुधारका क्षेत्रमा उल्लेखनीय काम भएको, नयाँ संविधान जारी भएको,
– पिछडिएका क्षेत्र, विपन्न एवम् सीमान्तकृत जातजाति, वर्ग र समुदायलाई मुलुकको मूलधारमा ल्याउन समानुपातिक समावेशी सिद्धान्त अवलम्बन गरिएको,
– गरिबीको रेखामुनि रहेका विपन्न तथा पिछडिएका क्षेत्र, वर्ग र समुदायको उत्थानका लागि लक्षित कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको,
– सामाजिक सुरक्षा र संरक्षणको दायरा बढेको,
– औसत आयु बढेर ७१ बर्ष पुगेको
– टेलिफोन, मोबाइल प्रयोगमा बढोत्तरी भएको, सञ्चारको क्षेत्रमा उल्लेखनीय प्रगति भएको,
– वन जङ्गलले ढाकेको क्षेत्र बढेर ४४.७ प्रतिशत पुगेको,