सबै क्षेत्रमा मन्दी अनि बैंकले कहाँ लगानी गरेर कमाइरहेको छ नाफा ?

रुषा थापा
पछिल्लो समय राष्ट्रिय दैनिक पत्रपत्रिकादेखि साप्ताहिक पत्रिकासम्ममा बैंक तथा वित्तिय संस्थाको धितो लिलामसम्बन्धी सूचना देखिन्छन् । ऋणीले कर्जा नतिरेपछि उसको नाममा भएका घरजग्गा, गाडी, सेयर लिलाम गर्न बैंकले पत्रपत्रिकामा ३५ दिने सूचना निकाल्छ ।

हरेकजसो पत्रिकामा अहिले त्यस्ता लिलाम सूचना छापिएको हुन्छ । त्यो पनि एउटा बैंक, वित्तिय संस्थाको मात्र नभई पाँचदेखि दर्जनसम्मको । तर, बैंकले यसरी लिलाम गर्ने धितो पनि किन्ने कोही छैनन् । बैंकले उठाउनु छ करोड, धितो बेच्दा आउँछ ५० लाख ।

नेपाल राष्ट्र बैंक हप्तैपिच्छे बैंकबाट तरलता तान्छ । बैंकमा कर्जा माग्न जाने कोही छैन । अर्कोतर्फ, बैंकको ऋण नतिर्न नसकेर एक लाख २५ हजार कालोसूचीमा परिसकेका छन् । अब यो संख्या केही समयमै पाँच लाख पुग्ने बजारमा व्यापक चर्चा छ ।

गाडी किन्ने कोही छैनन् । अटो शोरुमहरुले छिमेकी मुलुक भारत र चीनबाट हजारौं नयाँ गाडी (दुई तथा चार पाङ्ग्रे) किनेर ल्याएका छन् । तर, बिक्री नभएपछि थन्काएर राखिएको अवस्था छ । त्यसो त पाँच वर्षअघि करोडौं भनिएका गाडी अहिले लाखौंमा नबिकेको परिस्थिति छ ।

घरजग्गा कारोबार पनि ठप्प छ । मालपोत कार्यालय सुनसान देखिन्छन् । दलाल, भूमाफिया, लेखनदासहरु निराश छन् । घरजग्गा कारोबार शूल्य बराबर भएपछि उनीहरुलाई घरखर्च धान्न मुस्किल परेको छ । यही टेन्सनमा दलालीहरु बिहानैदेखि रातिसम्म भट्टी पसलमा देखिन्छन् ।

पाँच वर्षअघि तीन करोड भनिएका घरजग्गा अहिले ८०–९० लाखमा नबिकेको अवस्था छ । घरजग्गा कारोबार त ठप्प भयो नै सँगै कोठा, सटर, फ्ल्याटसमेत रित्तिँदै छ । बाटोमा हिँड्दा कोठा खाली, फ्ल्याट भाडामा, सटर खाली लेखिएका पोस्टर छ्यापछ्याप्ती देखिन्छन् ।

केही महिनाअघि दुई लाख ५८ हजार पाँच सय रुपैयाँ पुगेको सुन अहिले दुई लाख ३७ हजार तीन सयमा झरेको छ । सुन १५ वर्षअघिकै मूल्यमा फर्किने बताइन्छ । त्यतिबेला सुन प्रतितोला बढमिा ५० हजार रुपैयाँ थियो । सुनको मूल्य पछिल्ला केही वर्षमा मात्रै बढेको छ ।

वि.सं. २०२२ सालमा सुन प्रतितोला ८० रुपैयाँ थियो भन्नेहरु अझै भेटिन्छन् । सुनको मूल्य घट्न थालेसँगै सुन पसलमा भीडभाड देखिन बढेको छ । तर, त्यो भीड सुन किन्नेको होइन, बेच्नेको हो । मूल्य बढ्ने आशामा चर्को रकममा सुन किनेकाहरु डुब्ने पक्का भएपछि बेच्न पसल धाउन थालेका छन् । तर, सुन व्यवसायीहरु किन्दैनन् ।

आफूसँग पैसा नभएको, अन्यत्र लगेर बेच्नुस् भनेर व्यापारीहरु उनीहरुलाई फर्काइदिन्छन् । सुनको मूल्य दलालहरुले बढाएका थिए । कृत्रिम रुपमा बढाइएको मूल्य कहिल्यै धेरै समय टिक्नैन । विचारा सोझासाझा जनताले यो कुरा नबुझ्दा फसेका छन् ।

यसैगरी, सेयरमा लगानी गर्नेहरु पनि डुबिरहेका छन् । सेयर बैंक, वित्तिय संस्था वा जलविद्युत कम्पनीहरुले प्रतिकित्ता एक सय रुपैयाँमा निष्काशन गरेका हुन् । तर, दलालहरुले मूल्य बढाएर ३५ सयसम्म पुर्याए । त्यति चर्कोमा सेयर किन्नेहरु अहिले चुलुम्मै भएका छन् ।

किनकि सेयरको मूल्य घटिरहेको छ र यो निरन्तर घटिरहने देखिन्छ । अहिले २६ सयमा सेयर झरिसक्यो । केही समयपछि दुई वर्षअघि जसरी १८ सयभन्दा तल सेयर भर्ने बताइन्छ । बजारमा पाँच सय र हजारको रुपैयाँ छैन । पैसा हुनेले लुकाएका छन्, पैसा नहुनेसँग त हिजो पनि थिएन, आज पनि छैन ।

व्यापारी तथा व्यवसायीहरु भन्छन्, ‘मन्दी आयो, डुबियो ।’ निजी संघसंस्था, होटल, रेस्टुरेन्ट, पसल, घरेलु काम गर्नेहरुले ६ महिनादेखि वर्षौ भइसक्यो तलब नपाएको । मासिक पाँच हजारदेखि बढीमा १२ हजार रुपैयाँ तलबमा काम गरिरहेका उनीहरु त्यो तलब पनि नपाएपछि मारमा परेका छन् ।

काम छोडौं भने तलब पनि माया मार्नुपर्यो, काम गरौं भने तलबबिना कसरी गर्नु, उनीहरु दोहोरो मारमा परेका छन् । महालेखापरीक्षकको कार्यालय भन्छ–सरकारको आम्दानीभन्दा खर्च धेरै भयो । सहकारी डुबे । लघुवित्त, फाइनान्स पनि डुबे । बैंकमा समस्या आइसकेको छ ।

बैंक, वित्तिय संस्थासँगै जलविद्युत कम्पनीहरु पनि धमाधम डुब्दैछन् । तर, दलालीहरु अझै भ्रम सिर्जना गरेर जनता फसाउन लागिपरेका छन् । यस्तो अवस्थामा समेत उनीहरु सेयरको मूल्य बढाइरहेका छन् । र, सोझासाझा जनता डुबाइरहेका छन् ।

यो पटक पनि दशैं, तिहार र छठमा व्यापार भएन । व्यापारीहरु निराश हुनुपर्यो । व्यापार नभएपछि धेरै व्यापारी पलायन भइसकेका छन् । राजनीतिक दलका नेतादेखि व्यापारीहरुले बैंकबाट ठूलो मात्रामा ऋण लिएका छन् । त्यो पनि कमसल धितो राखेर ।

नेपाल उद्योग वाािण्ज्य महासंघका पूर्वअध्यक्ष शेखर गोल्छाले ५० अर्बको धितो राखेर बैंकबाट डेढ अर्ब ऋण लिएको बताइन्छ । त्यो धितो पनि सरकारी, गुठी, ऐलानी जग्गा हो भन्ने चर्चा बजारमा सुनिन्छ । यस्तै, भाटभटेनी साहु मीनबहादुर गुरुङले २८ वटा भाटभटेनी धितो राखेर विभिन्न बैंकबाट ५३ अर्ब ऋण लिएका छन् ।

गत भदौ २३ र २४ गतेको जेनजी प्रदर्शनमा दर्जनौं भाटभटेनी जलेर खरानी भयो । अन्यमा पनि तोडफोड, लुटपाट भयो । अब उनले त्यो ऋण कसरी तिर्छन् ? गुरुङले ऋण तिर्न नसकेर धितो गर्न पनि धितो खरानी भएको छ । नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका वर्तमान अध्यक्ष चन्द्रप्रसाद ढकालले ताप्लेजुङको पाथीभरा आसपास सात लाखमा किनेको जग्गा धितो राखेर बैंकबाट २८ करोड ऋण लिएको बताइन्छ ।

नेपाली कांग्रेसका नेता एवं पूर्वमन्त्री दीपक खड्काले बैंकबाट १४ अर्ब ऋण लिएका छन् । उनले धितो राखेर आफ्नो महलजस्तो घर जेनजी आन्दोलनका क्रममा खरानी भएको छ । यसैगरी, मेडिकल व्यवसायी दुर्गा प्रसाईंले पनि बैंकबाट ११ अर्ब ऋण लिएका छन् । एमाले नेता महेश बस्नेतको सात अर्ब ऋण छ । जेनजी आन्दोलनमा उनको पनि धितो राखिएको घर जलेको छ ।

शिवशिखर, देउराली, लालीगुराँस, सुमेरु, कान्तिपुरलगायत हजारौं ठूला सहकारीले बैंकबाट अर्बौ ऋण लिएका छन् । यी सहकारी समस्याग्रस्त घोषणा भइसकेका छन् भने केही अध्यक्ष, सञ्चालक जेल जीवन बिताइरहेका छन् त केही फरार छन् । यी सहकारीमा निक्षेप राखेका बचतकर्ताकै रकम फिर्ता भएको छैन ।

अनि बैंकको ऋण तिर्ने आशा त कल्पनाबाहिर देखिन्छ । पाँच वर्षअघि सहकारी, बैंक, लघुवित्त, फाइनान्सबीच ब्याजका निम्ति हानाथाप हुन्थ्यो । कसले कति ब्याज दिने भनेर प्रतिस्पर्धा चल्थ्यो । तर, अहिले निजी होस् या सरकारी बैंकले एकदेखि बढीमा दुई प्रतिशत डिपोजिटको ब्याज दिन्छन् ।

बैंकहरुले धमाधम कर्मचारी कटौती गरिरहेका छन् । र, शाखा कार्यालय पनि घटाइरहेका छन् । कतिपय बैंकको पनि एटीएम मेशिनमै पैसा हुँदैन । बैंक डुब्ने संकेत देखिएपछि अहिले बचतकर्ताबाट भटाभट आफ्नो रकम निकालिरहेका छन् ।

उता, बैंक चाँहि आफूले यति नाफा कमाएको भन्दै महिनैपिच्छे सार्वजनिक गर्दछन् । घरजग्गा, गाडी, सेयर, सुन कारोबार ठप्प छ । व्यापार व्यवसायमा मन्दी छ । अनि बैंकले कुन क्षेत्रमा लगानी गरेर नाफा कमाइरहेको छ ।
हिजो सहकारी डुब्न लाग्दा पनि यस्तै नौंटकी गरिएको थियो । अब बैंकले पनि त्यही गरिरहेको छ । त्यसैले, सरकार र जनता दुवै सचेत हौं । जनताको निक्षेप डुब्न नदिन सरकारले बैंकहरुमाथि निगरानी बढाउनुपर्छ । र, जनता पनि चनाखो हुनुपर्छ ।