डामाडोल बजार, जोखिममा बैंक, अर्थतन्त्रमा देखिँदैन सुधारको संकेत !

अनुसा थापा
दिनमा दर्जनौं राष्ट्रिय दैनिक पत्रिका बजारमा आउँछ । सबै दैनिक पत्रिकामा दिनैपिच्छे एकै खालको विज्ञापन आउँछ । त्यो हो–धितोको विवरण, ऋणीको फोटो र तीनपुस्ते । दिनकै असंख्या संख्यमा आइरहेको सो विज्ञापनले पाठकको मनमा एउटै कुरा आउँछ–अब लाखौं सर्वसाधारण सुकुम्बासी हुने भए ।

त्योसँगै बैंकले धितो लिलामी गर्न नसकेमा त्यसको सिधा असर बचतकर्तालाई पर्छ । पछिल्लो समय ऋणीहरुलाई ऋण तिर्न हम्मेहम्मे छ । बैंकबाट लिएको ऋणले उनीहरुलाई तनाव दिएको छ । जसका कारण उनीहरु गलत बाटोमा हिँडेका छन् । बैंकले दिएकै तनावका कारण उनीहरुले मृत्युको बाटो रोजेका उदाहरणहरु पनि छन् ।

अर्कोतिर, सहकारीका बचतकर्ताहरुलाई पनि निकै पीडा छ । सहकारी पैसा खाएर भाग्दा उनीहरुको बचत डुबेको छ । सरकारले आज आर्थिक वर्ष २०८२–८३ को बजेट भाषण ल्याउँदैछ । पेन्सन, सामाजिक सुरक्षा भत्ता, कर्मचारीलाई बढाउने तलबभत्ता दिने स्रोत सरकारसँग छैन् ।

आम्दानी नहुँदा सरकारले अहिले आन्तरिक ऋण उठाइरहेको छ । भोलि राजश्व नै उठ्न छोड्यो वा पेन्सन, भत्ता, तलब बाँड्न समस्या पर्यो भने राज्य आफैंले बैंकबाट ऋण लिन्छ । जनताबाट कर नउठेपछि राज्यले बैंकलाई ऋण तिर्न सक्दैन् । अनि सरकारको हालत पनि सर्वसाधारणको जस्तै हुन्छ ।

आफ्नो दैनिक खर्च धान्न सरकारले ऋण लिन्छ । त्यो फिर्ता गर्नका लागि आम्दानीको स्रोत पनि हुनुपर्यो । यस्तो पाराले राज्यले साँवा र ब्याज नै तिर्न सक्दैन् । बचतकर्ताहरु आफ्नो पैसा डुब्ने होकि भनेर तर्सिएका छन् । नेपाल राष्ट्र बैंकको गर्भनरमा डा विश्व पौडेल आएको महिना दिन हुन लाग्यो ।

तर, उनी न अर्थविद् हुन् न अर्थ क्षेत्रका जानकार । नेपाली काँग्रेसप्रति आस्था राख्ने उनलाई काँग्रेसले गर्भनर बनाइदियो । उनी राजनीतिक रुपमा गर्भनरमा नियुक्ति भएका हुन् । नयाँ गर्भनर आएपनि सेयरको मूल्य बढेन । बजार चलायमान हुने अवस्था छैन् । घरजग्गा, सेयर, गाडीको मूल्य बढ्ने देखिँदैन् ।

व्यापार व्यवसाय डामाडोल छ । व्यापारीहरु बोहोनीसमेत नहुने गुनासो सुनाउँछन् । व्यापार नहुँदा उनीहरु पसल छोड्ने मनसायमा पुगिसकेका छन् । भाडा तिर्नसमेत धौंधौं भएको उनीहरु दुःखेसो पोख्छन् । बजार कतैबाट सुध्रिने देखिँदैन् । झनै डामाडोल बन्दै गइरहेको छ । बैंक, फाइनेन्स तथा वित्तिय संस्थाले गरेको लगानी जोखिममा छ ।

त्यो उठ्छ भनेर कल्पना गर्नु मुर्खता मात्र हुन्छ । गाडी ठीकठाक र चालक अनूभूवी भएपनि इन्धन नभईकन चल्दैन् । अहिलेको बजारको अवस्था त्यस्तै छ । घरजग्गा छ, तर किन्ने मान्छे हुनुपरेन । कोसँग पैसा छ र घरजग्गा किन्नलाई । यतिबेला सर्वसाधारणलाई दुई छाक टार्न पनि धौंधौं परेको अवस्था छ ।

घरजग्गाको व्यापार पुनः लयमा फर्किन्छ भनेर नसोच्दापनि हुने देखिसकिएको छ । नयाँ मान्छेले घरजग्गा किन्छ, व्यक्ति र बैंकले गरेको लगानी उठ्छ भनेर नसोच्दा पनि हुने भयो । तर, राष्ट्र बैंकलाई कुनै चासो छैन् । राष्ट्र बैंकले बैंकहरुले केमा लगानी गरेको छ ? भनेर खोताल्ने हो भने चार क्षेत्र भेटिन्छ ।

घरजग्गा, सेयर, गाडी र सुन । योबाहेक अन्य शीर्षकमा बैंकले लगानी गरेको पाइँदैन् । केही महिनाअगाडि सुन एक लाख ९७ हजार ३०० पुग्यो । अहिले सुन किन्ने कोही छैन्, बेच्ने मात्र छन् । जसका कारण पसलेले पनि सुन खरिद गर्न छोडेका छन् । आफूसँग पैसा नभएको भन्दै सुन व्यवसायीले अर्को पसलमा पठाउँछन् ।

मान्छे पनि जन्मिएपछि एक दिन मर्नैपर्छ । जे पनि यत्रा कृत्रिम छ । तर, कसैले त्यति सामान्य कुरा बुझेनन् । एक हजार आनाको जग्गा दलालीले ६० लाख रुपैयाँसम्म पुर्याए । एक सय रुपैयाँ प्रतिकित्ताको सेयर ३२ सय रुपैयाँसम्म पुर्याइयो । भारतबाट एक लाखमा गाडी किनेर ल्याएर अटो व्यवसायीहरुले लाखौंमा बेचेका छन् ।

२०२२ सालमा तोलाको ८० रुपैयाँमा पाउने सुन झण्डै दुई लाख रुपैयाँसम्म पनि पुर्याइयो । बजारमा कृत्रिम मूल्य बढाउने दलाली हुन् । सयौं जना फसेर एक जना उक्सिएका छन् । यता, पूँजीजति जम्मै त्यही चार क्षेत्रमा फसेको छ । जसको सबैभन्दा बढी मार राज्यलाई परेको छ ।

सहकारी, लघुवित्त र फाइनेन्स डुब्नुको कारण घरजग्गा, गाडी, सेयर र सुनमा लगानी भएको छर्लङ्ग भइसकेको छ । बैंकको लगानी पनि यी जोखिमपूर्ण क्षेत्राम छ । यसले बैंक पनि संकटमा नपर्ला भन्न सकिँदैन् । बैंकले लिलाम गरेको धितो किन्ने मान्छे छैन् । बैंकले ऋणीसँग लिनुपर्ने तीन करोड छ तर धितो लिलाम गर्दा आउँछ एक करोड ।

अझैपनि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र अर्थमन्त्री विष्णु पौडेलले अझैपनि देशमा विकास हुन्छ भन्नु जनतालाई भ्रमिक बनाउनुभन्दा अरु केही होइन् । नेपालमा उद्योग, कलकारखाना केही छैन् । केही बाँकी भएका पनि चलाउन नसकेपछि सरकारले निजीकरण गर्दैछ । उद्योगबाट आम्दानी छैन्, खर्च छ ।

तर, राज्यले कहिलेपनि ती उद्योगलाई राम्ररी चलाउन चाहेन् । अन्त्यमा केही बचेका पनि निजीकरण गर्न खोजियो । जनताले जति पसल खोले, घरजग्गा किने, सुन खरिद गरे, त्यति नै राजश्व आउँछ । तर, अब त पसल खोलेकाहरु नै छोड्ने स्थितिमा पुगेका छन् । यो बेला लगानी गर्न डुब्छ भन्ने भय सर्वसाधारणमा छ ।

उनीहरुले पैसा लगेर घरमा लुकाएका छन् । घरजग्गामा त कसैले लगानी गर्दै गर्दैनन् । बैंक पनि डुब्ने डरले त्यहाँ भएको बचत पनि बचतकर्ताले निकाल्न थालिसकेका छन् । जनता राज्यलाई कर तिर्न नसक्ने अवस्थामा पुगिसकेका छन् । यही मौका छोपेर राजावादीहरुले जनतालाई कर नतिर्न उचालिरहेका छन् ।

आजदेखि राजावादीले आन्दोलन शुरु गर्दैछन् । यो आन्दोलन कहिलेसम्म जान्छ ? भन्न सकिँदैन् । महिनौंदिन आन्दोलन चल्यो भने अवस्था के हुन्छ ? व्यापार व्यवसाय झनै खस्किन्छ । बजार तहसनहस बन्छ । अहिले जसोतसो जीविकोपार्जन गरिरहेकाहरु पनि समस्यामा पर्छन् ।

राज्यको ढुकुटीमा राजश्व आउन ठप्प हुन्छ । अवस्था झनै बिग्रिने देखिन्छ । निर्माण व्यवसायी, दूध किसान, कोरोना बीमा गरेका अस्पतालहरु घरजग्गा धितो राखेर पैसा लिएर काम गरेको बताउँछन् । अहिले सरकारले पैसा भुक्तानी गर्न नसकेपछि उनीहरु समस्यामा परेका छन् ।

सबै जनताले सरकारलाई दोष लगाउन थालिसकेका छन् । हुन पनि सरकारकै कमजोरीका कारण आज यो अवस्था बनेको हो । पहिल्यै अंकुसे लगाइदिएको भए न आज बैंंकमा भएको बचतकर्ता जोखिममा पर्थ्यो न अहिलेको अवस्था बन्थ्यो । अहिले सानो उद्योग खुल्यो भने १० जनाले रोजगारी पाउँछ ।

त्यहाँबाट कमाएको पैसा लगेर उनीहरुले आफ्नो परिवार पाल्छन् । तर, घरजग्गाबाट के आम्दानी हुन्छ ? उल्टै घाटाचाँहि भएको छ । उब्जनी हुने जमिनमा घर बनेको छ । जसका कारण सबै खाद्यान्न बाहिरबाट आउँछ । सरकारले उद्योगलाई प्रोत्साहन गर्नै चाहेन । सानो व्यवसाय गरेपनि राज्यलाई फाइदा हुन्छ ।

पैसाले पैसा कमाउने हो । विडम्बना, त्यो कुरा राज्यले बुझेन । जसका कारण सबै पैसा घरजग्गा, सेयर र गाडीमा फ्रिज भएको छ । अब त्यो पैसा कसरी उठाउने ? राजश्व कहाँबाट उठाउने ? सरकारी खर्च कसरी धान्ने ? गम्भीर समस्या निम्तिएको छ । चाँडो नाफा कमाउनका लागि बैंक तथा वित्तिय संस्थाले यी चार क्षेत्रमा लगानी गर्यो ।

त्यसले ऋण खाने, बचत गर्ने र राज्यलाई पनि नोक्सानी भयो । एउटाको गलत कामले कति जनालाई असर पर्दो रहेछ ? भन्न उदाहरण बैंक बनेको छ ।