मन्दीले उड्यो शोषक, सामान्तीको होश, अरुलाई ठगेको परिमाण भोग्दै !

रुषा थापा
खाद्य तथा किराना पसलेहरु भन्छन्, ‘पहिला बोरामा चामल लैजानेले किलोमा लग्न थाले । तैपनि सस्तो चामल खोज्छन् ।’ दुध र माछा मासु पसलेहरु पनि पहिला किलो लैजानेहरु अहिले त्यसको आधा मात्र लग्ने बताउँछन् । फलफूल र तरकारी त जसले सस्तोमा दिन्छ, त्यहीबाट किन्ने गरिएको छ । त्यसका लागि घण्टौंसम्म बजार घुमफिरसमेत गरिन्छ ।

भाटभटेनी, सुपरमार्केट, बिग मार्टहरुमा ग्राहक नै देखिँदैन । यसो हुनु कि सामान महँगो हुनुपर्छ कि गुणस्तरहीन, कुहिएको बेचेर । बजार निकै मन्दीमा छ । आम सर्वसाधारणको आर्थिक अवस्था दिनप्रति दिन नाजुक बन्दै गएको छ । अहिले ज्यामी कामसमेत नपाइने मानिसहरु बताउँछन् । निजी संघसंस्था, फर्म, कम्पनी वा घरायसी काम गर्नेहरुले तीन महिनादेखि वर्षौसम्मको तलब नपाएको गुनासो सुनिन्छ ।

घरायसी काम गर्नेहरु मासिक तीन हजारदेखि बढीमा पाँच हजार रुपैयाँ तलबमा काम गर्न बाध्य छन् । तैपनि उनीहरुले तलब नपाउनु दुःखद् कुरा हो । निजी कम्पनी, संघसंस्था, फर्महरुमा अहिले पनि मासिक सात हजारदेखि बढीमा पन्ध्र हजार रुपैयाँ तलबमा मानिसहरु काम गरिरहेका छन् । जबकी सरकारले तोकेको तलब १७ हजार तीन सय रुपैयाँ छ ।

सरकारले त बिहान १० बजेदेखि बेलुका ५ बजेसम्म काम लगाउन पाउने भन्छ । तर, निजी कम्पनीहरु बिहान ९ बजेदेखि बेलुका ७ बजेसम्म काम लगाउँछन् । न त सार्वजनिक बिदाका दिन छुट्टी नै दिइन्छ । उल्टै बिरामी भएर छुट्टी लिँदा तलब काटिन्छ । पछिल्लो समय कपडा पसल तथा ब्यूटीपार्लरहरु सुनसान देखिन्छन् । एउटै ग्राहकसमेत देखिँदैनन् ।

त्यस्तै, घरजग्गा, गाडी र सेयर किन्ने कुरा पनि मानिसहरु गर्दैनन् । नयाँ पसल खोल्ने वा अन्य व्यापार व्यवसायमा लगानी गर्नेबारे आम सर्वसाधारण मौन देखिन्छन् । सञ्चालनमा रहेका पसलसमेत बन्द गर्न खोजिरहेको अवस्था छ । काठमाडौं उपत्यकासहित देशभर अधिकांश घरहरु खाली भएका छन् । डेरामा बसिरहेकाहरुले पनि भाडा तिर्न सकेका छैनन् ।

उपत्यकामा घर हुनेले समेत किलोमा चामल लैजान थाले भनेर व्यापारीहरु बताउँछन् । यसको कारण हो, घर खाली हुनु वा डेराबहालले भाडा तिर्न नसक्नु । अहिले उमेर हुने विदेश पलायन भएका छन् भने उमेर कटेका बुढाबुढी गाउँ फर्किएका छन् । उपत्यकाका घरधनीहरुको आम्दानीको स्रोत घरभाडा नै हो । तर, घर नै खाली भएपछि वा डेराबहालले भाडा तिर्न नसक्दा घरधनीहरु चिन्तामा परेका छन् ।

किनकि घरको इट्टा र फलाम त खान मिल्दैन । अन्न नै चाहिन्छ खान त । ७४ जिल्लाका जनता उपत्यका (काठमाडौं, ललितपुर भक्तपुर) मा बस्छन् । आफ्नो गाउँको घर र मतानमा ताल्चा लगाई खेतबारी बाँझो राखेर उनीहरु सेवासुविधाको खोजीमा उपत्यका छिरे । जसको फाइदा भूमाफिया, दलालहरुले मज्जाले उठाए ।

उपत्यकामा मानिसहरुको चाप बढेसँगै भूमाफिया, दलालीहरुले जग्गाको मूल्य ह्वात्तै बढाए । कुनै बेला रोपनीको पाँच हजारमा समेत बिक्री नहुने जमिन आनाकै लाखदेखि करोडौंमा बेचे । उपत्यकामा घरजग्गाको मूल्य बढ्नुमा माओवादीको ठूलो हात छ । २०५२ फागुन १ गते माओवादीले जनयुद्ध शुरु गर्यो । जनयुद्ध सफल बनाउन माओवादीले गाउँघर कब्जामा लियो । गाउँका मानिसहरुलाई लखेटियो ।

रोचक कुरा चाँहि एउटै बुबाका दुई छोरामध्ये एउटा माओवादीसँग मिलेर गाउँबाट मानिस लखेट्नतिर लाग्यो, अर्को चाँहि शहर पसेर जग्गा दलाली गरी बेच्न थाल्यो । दश वर्षे जनयुद्धमा १७ हजार बढी जनताले ज्यान गुमाए । माओवादीका कारण मानिसहरु आफ्नो गाउँघर छाड्न बाध्य भए । गाउँको रोपनीका रोपनी जमिन बाँकी राखेर शहर पसे । अनि लाखौं रुपैयाँ आनामा जग्गा किने, घर बनाए ।

०४६–०४७ सालमा राजधानीमा ५० रुपैयाँदेखि दुई सय रुपैयाँ मासिक भाडामा राम्रो कोठा पाइन्थ्यो । सटर भाडा पाँच सयदेखि हजार रुपैयाँसम्म थियो । फ्ल्याट खासै हुँदैन्थ्यो । साढे तीन दशकको बीचमा घर भाडा हजारौं गुणाले बढेको छ । अहिले एउटा कोठाको पाँच हजारदेखि २० हजार रुपैयाँसम्म भनिन्छ । सटर भाडा २५ हजारदेखि १९ लाख रुपैयाँसम्म छ । त्यस्तै, फ्ल्याट भाडा ३० हजारदेखि तीन लाख रुपैयाँसम्म छ ।

खाली सटर त २० लाखदेखि ६० लाख रुपैयाँमा बेचबिखन गरिन्छ । ३५ वर्षअघि एक हजार रोपनीमा बिक्री नहुने जमिन अहिले आनाकै ६०–७० लmाख रुपैयाँ भनिन्छ । एक रोपनीमा १६ आना जग्गा हुन्छ । यति छोटो समयमै घरजग्गालगायत विभिन्न वस्तुहरुको मूल्य बढ्नुमा दलाली, भूमाफियाहरुको हात छ । उनीहरुकै कारण अचाक्ली मूल्य बढेको हो । सेयर बैंकले प्रतिकित्ता एक सय रुपैयाँमा निष्काशन गरेको हो ।

तर, दलालीहरुले मूल्य बढाएर तीन हजारदेखि पाँच हजार रुपैयाँसम्ममा सर्वसाधारणलाई बेचे । अहिले फेरि सेयरको मूल्य घटेर २६ सयमा झरेको छ । तैपनि दलालीहरु आम नागरिकलाई भ्रममा पारेर ठगिरहेका छन् । चार दशकअघि उपत्यकामा एउटै व्यक्तिको दश रोपनीदेखि ३० रोपनीसम्म जमिन थियो । अहिले उनीहरुसँग चार आना जग्गासमेत छैन । त्यसमा पनि घर बनाइएको छ । अर्को कुरा त्यत्रो जग्गा बेचेर उनीहरुले मोजमस्ती गरे । किन दुःख गर्नु, भाडामा लगाएर बसिबसि खान्छु भनेर उपत्यकाभित्रका होस् या बाहिरी जिल्लाका जनताले यहाँ घर बनाएका छन् । त्यही घरबाट अधिकांशको जीविकोपार्जन हुँदै आइरहेको थियो ।

अहिले घरै खाली भएपछि उनीहरु चिन्तित छन् । के गर्ने ? कसरी खर्च जुटाउने ? भनेर उनीहरुमा चिन्ता छ । न भाडामा बस्ने भेटिन्छन्, न घर बिक्री नै हुन्छ । घर त बनाइयो । तर, एउटै लाभका लागि मानिसहरुले धेरै कुरा गुमाउनुपरेको छ । खेतीयोग्य जमिन मासेर घर बनाए । अहिले भाडामा नलाग्दा त्यो घर निल्नु न ओकाल्नु भएको छ । अहिले सोच्छन्, घर नबनाएको भए यसमै खेतीपाती गर्न त मिल्थ्यो ।

भनिन्छ नि पाप धुरीबाट कराउँछ । घरधनीहरुको हकमा पनि यही भएको हो । हिजो घर भाडामा लाग्नुञ्जेल डेराबहाललाई र राज्यलाई ठगे । डेराबहालसँग चर्को भाडा असुल्ने अनि राज्यलाई कर नतिर्ने । घरधनीहरुले सोचेका थिए कि यसरी नै ठगिरहन पाइन्छ । तर, मन्दीसँगै उनीहरुको सपना पनि चक्नापुर भयो । मन्दीले घर खाली मात्र गराएन, यसको मूल्यसमेत घटायो । जसका कारण घरधनीहरु मर्नु कि बाँच्नु अवस्थामा पुगेका छन् ।

किनकि घर बनाउँदा बैंकबाट लिएको ऋण अझै तिर्न बाँकी नै छ । नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड शौचालयमा लड्दा घाइते भएका छन् । बुधबार दिनभर बजारमा उनकै चर्चा थियो । १७ हजार मान्छे मारेको पाप प्रचण्डलाई लाग्यो भनिरहेका थिए, मानिसहरु । प्रचण्ड घाइते हुँदा उनका परिवार चिन्तित भए तर हिजो १७ हजार मानिसलाई माओवादीले कसरी मारेको थियो ? सबैलाई यादै छ ।

प्रचण्डको अघिपछि सयौं सुरक्षाकर्मी हिँड्छन् । ती सुरक्षाकर्मी जनताले तिरेको करबाट राखिएको हो । तर, सुरक्षाकर्मीले समेत उनलाई लड्नबाट बचाउन सकेन । यही हो, पाप धुरीबाट कराउँछ भनेको । शोषक, सामान्तीहरुले सोचे कि जहिल्यै ठगिरहन पाइन्छ । स्मरण रहोस् कि १२ महिनामा ६ महिना गर्मी र ६ महिना जाडो हुन्छ ।

दिनपछि रात आउँछ त रातपछि दिन । पानी परेपछि गर्मी पनि लाग्छ त गर्मी लाग्दा पानी पनि पर्न सक्छ । यसरी प्रकृति त कहिल्यै एउटै किसिमको रहन सक्दैन भने सधैं ठगीरहन पाइन्छ भनेर सोच्नु पनि मुर्खता हो । सूर्यलाई हातले छेक्न सक्दैन, त्यसरी नै अपराध गर्ने वा अरुलाई ठग्नेहरुले ढिलो चाँडो त्यसको फल भाग्नैपर्छ ।