दक्षिण कोरियाको मार्शल ल संकट: के भयो र के हुन्छ?

गत मङ्गलबार राति दक्षिण कोरियाली राजनीतिमा पछिल्लो समयको सबैभन्दा नाटकीय रात थियो। देशमा मार्शल ल लागू भयो, जनता सडकमा उत्रिए र केही घण्टामै आपतकाल हटाइयो ।

दक्षिण कोरियामा मंगलबार राति एउटा डरलाग्दो घटना भएको छ । राष्ट्रपति युन सुक-योलले मार्शल ल लागू गरे। तर केही घन्टापछि दबाब आएपछि फिर्ता लिइयो । यो घटनाले दक्षिण कोरियाको लोकतन्त्र र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा ठूलो असर पार्न सक्छ। यो सबै कसरी भयो र यसको अर्थ के हो बुझौं।

मार्शल लको घोषणा

मंगलबार राति राष्ट्रपति युनले टेलिभिजनमार्फत देशमा मार्शल ल लागू भएको घोषणा गरेका थिए । उनले ‘राज्य विरोधी शक्ति’बाट लोकतन्त्र जोगाउने कुरा गरेका गरेका थिए । प्रतिपक्षले सरकारलाई कमजोर बनाएको आरोप पनि लगाए ।

याे कदम ४० वर्षपछि उठाएकाे कदम थियाे । पछिल्लो पटक सन् १९७९ मा मार्शल ल लागू भएको थियो । युनले उत्तर कोरियाबाट पनि खतरा रहेको दाबी गरेका थिए । पछिल्लो एक वर्षमा उत्तर कोरियाले द्रुत क्षेप्यास्त्र परीक्षण गरेको छ ।

मार्शल ल अन्तर्गत, सेना प्रमुख जनरल पार्क उन-सूले छ बुँदे आदेश जारी गरेका थिए । त्यसमा राजनीतिक गतिविधि, प्रदर्शन र हडतालमा प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । मिडियालाई सेनाको नियन्त्रणमा राखियो । डाक्टरहरूलाई ४८ घण्टाभित्र काममा फर्किन निर्देशन दिइएको छ ।

त्यसपछि राजधानी सियोलमा सेना तैनाथ गरिएको थियो । राष्ट्रिय सभा (संसद) सिल गरिएको छ । संसदको छतमा हेलिकप्टर अवतरण भयो । सैनिकहरू भित्र पसे र सांसदहरूलाई बाहिर रोकियो।

तत्काल विरोध र निर्णय फिर्ता

घोषणा लगत्तै देशभर विरोध प्रदर्शन सुरु भयो। १९० सांसद कुनै न कुनै रूपमा संसद भवन पुगे । उनले आपतकालीन मतदानमा मार्शल ललाई अस्वीकार गरे।

संसदबाहिर हजारौंको भीड लागेको थियो । उनीहरुले ‘मार्शल ल हटाऊ’ नारा लगाएका थिए । र “तानाशाही अन्त्य गर!” नारा लगाएका थिए । सेनाको उपस्थिति भए पनि प्रदर्शन शान्तिपूर्ण रहेकाे अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चार माध्यमहरूले जनाएका छन् ।

चर्काे बिराेधपछि राष्ट्रपति युन बुधबार बिहान ४ः३० बजे टिभीमा देखा परेका थिए । उनले संसदको निर्णय स्वीकार गरे र मार्सल ल हटाए। उनले सेना फिर्ता भएको बताए ।

विज्ञहरूका अनुसार यो कदम राष्ट्रपति युनको राजनीतिक समस्याको परिणाम हो। सन् २०२२ मा पदभार ग्रहण गरेदेखि नै उनी विवादमा छन् । विशेष गरी उनकी श्रीमती विरुद्ध भ्रष्टाचारको आरोपले उनको लोकप्रियता घटाएको छ। उनको रेटिङ अहिले १७ प्रतिशत मात्रै छ ।

आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिक्रिया 

यो हप्ता विपक्षीले बजेटमा २.८ बिलियन डलर कटौतीको प्रस्ताव गरेको थियो। यो युनको नीतिहरूको लागि ठूलो धक्का थियो। साथै विपक्षीले धेरै मन्त्री र पदाधिकारीलाई हटाउने प्रस्ताव राखेका छन् । धेरै मानिसहरू विश्वास गर्छन् कि युनले सत्तामा आफ्नो पकड र नियन्त्रण देखाउन मार्शल ल लगाए। तर यो कदम उल्टो भयो।

घोषणापछि युनले चारैतिरबाट आलोचनाको सामना गर्नुपरेको थियो । विपक्षीले यसलाई ‘देशद्रोह’ भनेका छन् र युनको राजीनामा माग गरेका छन्। मजदुर संघले अनिश्चितकालीन हडतालको घोषणा गरेका छन् । उनको पार्टीले पनि यस कदमलाई “खेदजनक” भनेको छ।

अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पनि चिन्ता व्यक्त भएको छ । अमेरिकाले मार्शल ल हटाउँदा राहत मिलेको बताएको छ । तर युनको यो कदम लोकतन्त्रका लागि खतरा थियो। बेलायत र जर्मनीले पनि सतर्क नजर राख्ने कुरा गरेका छन् । चीन र रुसले स्थायित्व कायम गर्न आग्रह गरेका छन् ।

इतिहास र कानुनी पक्षहरू

दक्षिण कोरियामा मार्शल लको इतिहास अँध्यारो भएको छ। सन् १९७९ मा तानाशाहीको समयमा लागू भएको थियो । सन् १९८७ मा प्रजातन्त्र पुनर्स्थापना भएपछि यो पहिलो पटक भएको हो ।

दक्षिण कोरियाको कानून अनुसार संसदले मार्शल ललाई अस्वीकार गर्न सक्छ। यस्तो हुँदा सरकारले आदेश पालना गर्नुपर्छ। यो कानुनले सांसदलाई पक्राउ गर्न पनि रोक्छ ।

अहिलेको लागि संकट टालिएको छ, तर यसको राजनीतिक प्रभाव गहिरो हुनेछ। युनको लोकप्रियता अझै घट्न सक्छ। राजिनामाको माग चर्को हुनेछ । प्रतिपक्षले उनलाई कारबाही गर्न सक्छ।

यो घटनाले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा दक्षिण कोरियाको छविमा दाग लागेको छ । यसलाई आधुनिक र बलियो लोकतन्त्र मानिन्छ। तर यो कदमले यसको स्थिरतामा प्रश्न खडा गरेको छ।

राष्ट्रपति युनको लगाइएको र त्यसपछि मार्शल ल हटाउनु एउटा ठूलो राजनीतिक कदम थियो। यसलाई गलतफहमी र निराशाले भरिएको मानिएको छ । तर, दक्षिण कोरियाका प्रजातान्त्रिक संस्थाहरूले बल देखाए। (रायटर्स, एएफपी)