नेपाली चलचित्र क्षेत्रका महानायक राजेश हमालको जीवन, अभिनय, व्यक्तित्व र बोली दशकौंदेखि लाखौं दर्शकको मनमा बसेको छ। उनी एक सफल कलाकार मात्र होइनन्, एक संवेदनशील,…

लोकसेवा तयारी सामग्री (विषयगत प्रश्नोत्तर)
वैदेशिक रोजगारका समस्या
१. नेपालको वैदेशिक रोजगारीमा देखिएका समस्याहरू के–के हुन् ? लेख्नुहोस् ।
जीवन जिउनका लागि विदेशमा गरिने इलम, काम, पेसा, व्यापार, व्यवसाय वैदेशिक रोजगारी हो । नेपालमा वैदेशिक रोजगारीलाई व्यवस्थित गर्न कानुनी र संस्थागत व्यवस्था गरिएको छ र पनि वैदेशिक रोजगारी मर्यादित हुन सकेको छैन । यसमा विभिन्न समस्याहरू देखिएका छन्, जसलाई निम्नानुसार उल्लेख गर्न सकिन्छ :
क. बाध्यात्मक वैदेशिक रोजगारी :
– स्वदेशमा रोजगारीको अवसर नहुँदा, कामको सम्मान नहुँदा नेपालीका लागि वैदेशिक रोजगारी स्वेच्छाभन्दा बाध्यात्मक बनेको छ ।
ख. यथार्थ सूचनाको अभाव :
– कुन देशमा कति नेपाली कामदार कस्तो अवस्थामा के–के काम गरेका छन्, सोको यथार्थ सूचनाको अभाव छ । वैदेशिक रोजगार प्रवद्र्धन बोर्ड यसबारेमा क्रियाशील देखिएको पाइँदैन ।
ग. प्रतिबद्धता लागू नगर्ने गन्तव्य मुलुक :
– विदेशमा गएपछि प्रतिबद्धताबमोजिमको काम नलगाउने, सुविधा नदिने, न्यून पारिश्रमिक दिने, स्वास्थ्य तथा सुरक्षाको अभाव हुने जस्ता समस्या देखिएका छन् ।
घ. वैदेशिक रोजगार विभागको कमजोरी :
– वैदेशिक रोजगार व्यवसायीहरूको दर्ता, नवीकरण, नियमनलगायतका कार्य गर्ने जिम्मेवार निकायका रूपमा रहेको यस विभागका कार्यहरूको गैरजिम्मेवारीपनले समस्या समाधानभन्दा समस्या सिर्जना गरेको पाइन्छ । कानुनसड्ढत कार्य नगर्नु, वैदेशिक रोजगार व्यवसायीहरूको नियमन प्रभावकारी नगर्नु यस विभागको मुख्य कमजोरी हो ।
ङ. अपारदर्शी रोजगार व्यवसायी :
– कतिपय वैदेशिक रोजगार व्यवसायीहरूले कामदारसँग बढी पैसा लिने, झुटा आश्वसन दिने, विदेश नपठाउने, विदेशमा भनेको काम, पैसा नपाउने, ठग्ने प्रवृत्ति हाबी देखिन्छ । वैदेशिक रोजगार व्यवसायीको अपारदर्शी व्यवहार, खराब आचरणजस्ता कारणले पनि ठूलो समस्या सिर्जना गरेको देखिन्छ ।
च. आर्थिक कूटनीतिको अप्रभावकारिता :
– विदेशमा कार्यरत नेपालीको हकहितको संरक्षण, रोजगारी प्रवद्र्धन, समस्यामा परेकाको उद्धार, राहत, समन्वयलगायतका कार्यहरूमा विदेशस्थित नेपाली कूटनीतिक नियोगहरूको भूमिका कमजोर देखिएको छ ।
छ. सीपयुक्त तालिमको अभाव :
– गन्तव्य मुलुकका श्रम कानुन, भाषा, रहनसहन, कामको सीपलगायतका विषयमा पर्याप्त सीपयुक्त तालिम नहँुदा नेपालीले विदेशमा खासगरी कठिन, जोखिम एवम् अरू देशका श्रमिकले छाडेका फोहोरी कार्य गर्नुपरेको
अवस्था छ ।
ज. नेपाल बाहिरबाट अवैध बहिर्गमन :
– वैदेशिक रोजगारीका लागि हाल खुला गरिएका ११० मुलुकबाहेक अरू मुलुकमा नेपाल बाहिरबाट भारतलगायतका देशबाट अवैधानिक रूपमा लुकेर विदेश गएको अवस्था छ ।
झ. विदेशबाट प्राप्त पुँजी र सीपको न्यून परिचालन :
– वैदेशिक रोजगारीबाट प्राप्त पुँजी, सीप, ज्ञान, अनुभव, क्षमताको उत्पादनमूलक क्षेत्रमा परिचालन हुन नसकेको अवस्था छ ।
ञ. कमजोर अनुगमन र मूल्याङ्कन :
– वैदेशिक रोजगार व्यवसायीहरूको दर्ता, नवीकरण, नियमन गर्ने वैदेशिक रोजगार विभाग आफैँमा समस्याग्रस्त छ, त्यसैगरी श्रममन्त्रीको संयोजकत्वमा गठित उच्चस्तरीय वैदेशिक रोजगार समन्वय समितिले वैदेशिक रोजगार व्यवस्थापन कार्यको समन्वय, अनुगमन र मूल्याङ्कन प्रभावकारी रूपमा गर्न नसकेको अवस्था छ ।
२. नेपालमा के–कस्ता पदमा नियुक्ति हुनुअघि संसदीय सुनुवाइ हुने व्यवस्था छ ?
नेपालको संविधानको धारा २९२ अनुसार नेपालमा संवैधानिक परिषद्को सिफारिसमा नियुक्त हुने देहायबमोजिमको पदमा नियुक्ति हुनुअघि संसदीय सुनुवाइ हुने व्यवस्था छ :
– क. प्रधान न्यायाधीशको पद,
– ख. सर्वाेच्च अदालतका न्यायाधीशको पद,
– ग. न्याय परिषद्का सदस्यको पद,
– घ. संवैधानिक निकायको प्रमुख तथा पदाधिकारीको पद,
– ङ. राजदूतको पद,
– संसदीय सुनुवाइका लागि सङ्घीय संसद्का दुवै सदनका सदस्यहरू रहनेगरी १५ सदस्यीय एक संयुक्त समिति गठन गरिने व्यवस्था छ ।
३. सशस्त्र प्रहरी निरीक्षक पदको उम्मेदवार छनोट गर्दा के–कस्ता परीक्षाको माध्यमबाट छनोट गर्नुपर्ने व्यवस्था छ ?
सशस्त्र प्रहरी निरीक्षक पदको उम्मेदवार छनोट गर्दा देहायबमोजिमका परीक्षाको माध्यमबाट छनोट गर्नुपर्ने व्यवस्था छ ः
– क. प्रारम्भिक शारीरिक परीक्षण,
– ख. शारीरिक सहिष्णुता,
– ग. विस्तृत स्वास्थ्य परीक्षण,
– घ. मनोवैज्ञानिक व्यक्तित्व (आईक्यू) परीक्षण,
– ङ. लिखित परीक्षा,
– च. गुणमापक परीक्षा,
– छ. विशेष स्वास्थ्य परीक्षण,
– ज. अन्तर्वार्ता ।
४. नेपालको राष्ट्रिय लक्ष्य ‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’ प्राप्तिमा सङ्घ, प्रदेश तथा स्थानीय तहको के–कस्तो भूमिका हुनुपर्ला ? चर्चा गर्नुहोस् ।
आर्थिक वृद्धिदर उच्च, दिगो, फराकिलो, न्यायिक एवम् समावेशी भई समग्र अर्थतन्त्र स्वतन्त्र एवम् आत्मनिर्भर भएको राष्ट्रिय एकतामा आबद्ध स्वाधीन एवम् समुन्नत नेपाल समृद्ध नेपाल हो । यही समृद्ध नेपालमा बसोवास गर्ने स्वास्थ्य, शिक्षित एवम् उच्च जीवनस्तर भएका सबै नेपाली नागरिक सुखी नेपाली हुन् । दोहारो अङ्कको आर्थिक वृद्धिदरसहितको ‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’ राष्ट्रिय लक्ष्य प्राप्तिमा नेपालमा हाल रहेका तीन तहको सरकार सङ्घ, प्रदेश तथा स्थानीय तहको निम्नानुसारको भूमिका हुनुपर्ने देखिन्छ :
सङ्घको भूमिका :
– मुलुकको समृद्धि र विकासमा नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्ने,
– राष्ट्रिय नीति तथा योजना तय गर्ने,
– नियमनका मापदण्ड निर्धारण गर्ने, समन्वय गर्ने, कार्यान्वयन गर्ने गराउने,
– शान्ति सुरक्षा, सुशासन एवम् स्थायित्व कायम गरी लगानीमैत्री वातावरण निर्माण गर्ने,
– वृहत् पूर्वाधार निर्माण गर्ने,
– आधारभूत वस्तु तथा सेवा प्रवाह गर्ने,
– प्रदेश र स्थानीय तहको सरकारसँग समन्व्य, सहकार्य एवम् सहअस्तित्व कायम गर्दै क्षमता विकास गर्ने,
– निजी क्षेत्र, गैरसरकारी क्षेत्र, सहकारी क्षेत्रका कार्यहरूमा सहजीकरण गर्ने,
प्रदेशको भूमिका :
– राष्ट्रिय सोच, लक्ष्य एवम् उद्देश्य प्राप्तिमा सहयोग गर्ने, सहकार्य गर्ने,
– प्रादेशिक नीति, योजना तथा कार्यक्रमको तर्जुमा, कार्यान्वयन र अनुगमन गर्ने, समन्वय गर्ने,
– लगानीको उपयुक्त वातावरण तयार गर्ने,
– प्रदेश–प्रदेश र स्थानीय तहबीचमा विकास र समृद्धिका लागि सहकार्य गर्ने, समन्वय गर्ने, प्रतिस्पर्धा गर्ने,
– सुशासन कायम गर्ने,
– रोजगारी अभिवृद्धि गर्ने,
– सेवा प्रवाह गर्ने,
– संस्थागत क्षमता विकास गर्ने,
– जनशक्ति विकास गर्ने,
स्थानीय तहको भूमिका :
– सङ्घ र प्रदेशको विकासको सोच, लक्ष्य एवम् उद्देश्य प्राप्तिमा सहयोग गर्ने, सहकार्य गर्ने,
– लगानीको वातावरण तयार गर्ने,
– एकीकृत सोचका साथ स्थानीय पूर्वाधार, सामाजिक र ग्रामीण विकासमा जोड दिने,
– स्थानीय अर्थतन्त्रको विस्तार गर्ने,
– रोजगारी अभिवृद्धि गर्ने,
– मानव संसाधन विकास गर्ने,
– जनताको सबैभन्दा नजिकको सरकारका रूपमा आधारभूत वस्तु तथा सेवा प्रवाह गर्ने,
– स्थानीय साधन स्रोतको अधिकतम परिचालन गर्ने,
– स्थानीय तहमा क्रियाशील संस्थाहरूसँग समन्वय र सहकार्य गर्ने,
– स्थानीय तहदेखि नै लोकतन्त्र, सुशासन, विकास र समृद्धि संस्थागत गर्ने
५. वाणिज्य बैङ्कले गर्ने बैङ्किङ तथा वित्तीय कारोबारहरू के–के हुन् ? उल्लेख गर्नुहोस् ।
वाणिज्य बैङ्कले गर्न सक्ने बैङ्किङ तथा वित्तीय कारोबारलाई निम्नअनुसार उल्लेख गर्न सक्नेछ :
– निक्षेप स्वीकार गर्ने,
– निक्षेप परिचालन गर्ने,
– निक्षेप भुक्तानी दिने,
– बैङ्किङ तथा वित्तीय कारोबारहरूको लेनदेन गर्ने,
– मध्यस्थताको काम गर्ने,
– रकमान्तर गर्ने,
– हायर पर्चेज, लिजिङ, हाउजिङ, अधिविकर्षजस्ता कर्जा दिने,
– विदेशी बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाको जमानतमा कर्जा दिने,
– बैङ्क जमानतपत्र जारी गर्ने,
– नेपाल राष्ट्र बैङ्कबाट पुनर्कर्जा लिने,
– अन्य बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाबाट कर्जा लिने दिने,
– प्रचलित कानुनको अधीनमा रही कर्जा अपलेखन गर्ने,
– सेयर, डिबेन्चर, ऋणपत्र आदि जारी गर्ने,
– प्रतीतपत्र, विनिमयपत्र, प्रतिज्ञापत्र, चेक, यात्रु चेक, ड्राफ्ट तथा अन्य वित्तीय उपकरण निष्कासन गर्ने, स्वीकार गर्ने, भुक्तानी दिने, डिस्काउन्ट गर्ने, खरिद बिक्री गर्ने,
– विदेशी विनिमय कारोबार गर्ने,
– सरकारी कारोबार गर्ने,
– सरकारी ऋणपत्र खरिद–बिक्री गर्ने,
– विदेशबाट विप्रेषण प्राप्त गर्ने र सोको भुक्तानी गर्ने,
– सुन, चाँदी खरिद बिक्री गर्ने ।
६. कुनै पाँचवटा सरुवा रोगहरूको नाम लेख्नुहोस् ।
कुनै पाँचवटा सरुवा रोगहरू निम्न छन् :
– क. क्षयरोग,
– ख. झाडापखाला,
– ग. कोभिड–१९, कोरोना भाइरस
– घ. टाइफाइड,
– ङ. यौनरोग (भिरिड्ढी÷एड्स)
७. जनशक्ति विकासका बहुआयामिक तŒवहरू के–के हुन् ? लेख्नुहोस् ।
जनशक्ति विकासका बहुआयामिक तŒवहरू निम्न छन् :
– क. शिक्षा
– ख. तालिम
– ग. अध्ययन भ्रमण
– घ. सूचना
– ङ अनुसन्धान÷खोज
– च. स्वास्थ्य
– छ. पोषण
– ज. रोजगारी÷आयआर्जन
८. नेपालमा जैविक विविधताको कसरी संरक्षण गर्न सकिन्छ ? चर्चा गर्नुहोस् ।
जीवित प्राणी एवम् वनस्पतिहरूको वासस्थान र तिनको वंशाणुगत गुणको जगेर्ना गर्नु जैविक विविधता संरक्षण हो । हिमाल, पहाड र तराईमा विभक्त नेपालको प्रत्येक प्रदेशमा जैविक विविधतामा पनि भिन्नता छ । यिनको संरक्षण गर्नु आवश्यक छ । नेपालमा देहायअनुसार यसको संरक्षण गर्न सकिन्छ :
– नेपालको प्रत्येक भौगोलिक क्षेत्रमा अवस्थित जैविक विविधताको अध्ययन गरी प्रत्येक जीवजन्तुहरूको स्थिति, वासस्थान, अवस्थाबारे जानकारी लिई सोहीअनुसार संरक्षणका कार्यक्रम तर्जुमा गरी लागू गरेर,
– जैविक विविधताको संरक्षणमा स्थानीय सङ्घ संस्था, समुदायको सक्रिय सहभागिता बढाएर,
– जैविक विविधताको महŒवबारे जनचेतना अभिवृद्धि गरेर,
– वन–जड्ढल जोगाएर, हरियाली बढाएर, वातावरण संरक्षणका कार्यक्रम सञ्चालन गरेर,
– वनसम्पदाको प्रयोगमा कटौती गरेर,
– वन्यजन्तुको संरक्षण गरेर, रासायनिक मल एवम् कीटनाशक औषधिको प्रयोग कम गर्दै गएर,
– जैविक विविधताको संरक्षण गर्न कानुन तर्जुमा गरी कार्यान्वयन गरेर,
– धार्मिक एवम् साँस्कृतिक परम्पराको उपयोग गरेर । जस्तै : वर–पपील, तुलसी, बेल, रुद्राक्ष आदिको जगेर्ना गरेर ।