बैंकको दुर्गतिः पहिले पहुँच हेरेर दिन्थ्यो ऋण, अहिले बोलाईबोलाई दिँदापनि लिँदैनन् सर्वसाधारण !

अनुसा थापा
२०७९ माघसम्म बैंकहरुले १३ देखि १६ प्रतिशत ब्याजमा कर्जा लगानी गथ्र्यों । सहकारी, लघुवित्तहरुको कर्जाको ब्याज १६ देखि २२ प्रतिशतसम्म थियो । त्यो त देखाउने ब्याज हो । ऋणीले ४८ देखि ८० प्रतिशतसम्म ब्याज तिर्नुपर्थ्यों । यता, सेवाशुल्क तीन प्रतिशत बुझाउनुपथ्र्यों ।

जबकि, लिन पाउन एक प्रतिशत मात्र हो । दुई करोडको धितो राखेर एक करोड ऋण लिँदा १० प्रतिशत त घुसै खुवाउनुपर्थ्यों । ऋण लिन पनि पावर लगाउनुपर्थ्यों । अहिले २०८२ सालको भदौ महिना चलिरहेको छ । ३१ महिनाको अवधिको ऋणको ब्याज ह्वात्तै घटेको छ । १६ प्रतिशतसम्म ब्याज लिँदै आएकोमा घटेर ६ देखि ८ प्रतिशत कायम भएको छ ।

ऋणको ब्याज स्वाट्टै घटेपनि ऋणीले तिर्न सकिरहेका छैनन् । लाखभन्दा माथि बैंकको कालोसूचीमा परिसकेका छन्, ऋण तिर्न नसकेर । सस्तो ब्याजमा कर्जा दिँदा पनि बैंकमा ऋण लिन जाने मान्छे छैनन् । सहकारी र लघुवित्त त भागिहाले । कतिपय बन्द भए । आफ्नो बचत नपाउँदा बचतकर्ताको बिचल्ली भएको छ ।

पहिलेपहिले भन्सुन गर्नुपर्नेमा बैंकले सहज रुपमा ऋण दिँदापनि कोही जाँदैनन् । यसो हुनुको दुईटा कारण देखिन्छ । कि सर्वसाधारणसँग धितो छैन कि लगानी गर्ने ठाउँ छैन । अधिकांशको घरजग्गा, सेयर, गाडी बैंकको नाममा छ । उनीहरुले धितो राखेर ऋण लिएका छन् । अर्को ऋण लिनका लागि उनीहरुसँग धितो छैन ।

अर्कोतिर, धितो ल्याएर पनि केमा चाँहि लगानी गर्ने ? बजार डामाडोल छ । सबैतिर मन्दी छ । घरजग्गाको कारोबार सुस्ताएको लामो समय भइसकेको छ । सेयरको भाउ निरन्तर ओरालो लाग्दो छ । पसल थाप्नलाई व्यापार छैन । गाडी किन्नलाई किस्ता तिर्न सक्ने अवस्था छैन । अनि ऋण लिएर मात्र के गर्ने ?

विगतमा दलालीहरुले कृत्रिम मूल्य बढाएका थिए । सर्वसाधारणहरु दलालीको जालमा पर्दा नराम्ररी फसेका छन् । एक हजार आना नपर्ने जग्गा ६०–७० लाख पुर्याइयो । एक सय रुपैयाँ प्रति कित्ता निकासा भएको सेयर ३२ सयसम्म पुग्यो । छिमेकी मुलुकमा दुई लाख पर्ने गाडी ल्याएर अटोशोरुमहरुले मनलाग्दी भाउमा बेचे ।

८० रुपैयाँ तोलाको सुन दुई लाख रुपैयाँ पुर्याइयो । आँखा चिम्लेर यी क्षेत्रमा लगानी गर्नेहरुले ‘पानीसमेत भन्न’ पाएनन् । पछिल्लो समय बैंकमा लगेर पैसा राख्ने अनि त्यसबाट आएको ब्याजले बसिबसि खाने । यो प्रवृत्ति पछिल्लो समय व्यापक मौलाएको छ । आफ्नो घरजग्गा बेचेर बैंक तथा वित्तिय संस्थामा लगेर पैसा राखेकाहरुले त्यसबाट आएको ब्याजले घरखर्च चलाउँथे ।
ब्याजले नै खान पुग्ने भएपछि कसले काम गर्ने ? ब्याजको लोभमा सहकारीमा लगेर पैसा राख्दा धेरै चुलुम्मै डुबे । राम्रो ब्याज पाइन्छ, त्यसले नै खानलाउन र छोराछोरी पढाउन पुग्छ भनेर पैसा राखेकाहरु अहिले रुनु न हाँस्नु भएर हिँडेका छन् । तर, विकसित मुलुकमा ठ्याक्कै उल्टो अवस्था छ ।

त्यहाँ बैंकमा पैसा राखेबापत बचतकर्ताले ब्याज तिर्नुपर्छ । बैंक तथा वित्तिय संस्थाले सर्वसाधारणबाट पैसा उठाउन बढी बढी ब्याज दिए । जसको परिणाम सहकारीले भोगिसकेको छ । अब पालो बैंकको देखिन्छ । सरकार र बैंक तथा वित्तिय संस्थाले बजार सँधै एकै लयमा चल्छ भनेर सोचें ।

आज उकालो लागेको छ भने भोलि ओरालो लाग्न सक्छ भन्ने उनीहरुले सोचेनन् । जोखिमपूर्ण क्षेत्रमा लगानी गर्दा अहिले बैंकलाई कर्जा उठाउन हम्मेहम्मे परेको छ । लिलामीको सूचना निकालेको निकाल्यै छ, बैंक । तर, कसले किन्ने ? धितो लिलामी भएन भने बैंकले कसरी कर्जा उठाउँछ ?

बचतकर्ताको पैसा कसरी फिर्ता दिन्छ ? घरजग्गाको कारोबार तत्काल बढ्ने देखिँदैन । गाडीको हकमा पनि त्यही हो । हालै नाडा र नाइमाले अटो शो गर्यो । तर, ती अटो शोको बिजोग नै भएको थियो । ठूलाबडा ल्याउँदा पनि खासै फरक परेन । दलालीहरु अहिले पनि सेयरको मूल्य बढ्छ भनेर सर्वसाधारणमा भ्रम छरिरहेका छन् ।

यद्यपि, कुनै हालतमा सेयरको मूल्य बढ्ने छैन । त्यसैले अब जनता सचेत हुन आवश्यक छ । दलालीहरुको काम नै अरुलाई फसाएर आफू उम्किने हो । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली, अर्थमन्त्री विष्णुप्रसाद पौडेल र राष्ट्र बैंकका गर्भनर विश्व पौडेललाई अर्थतन्त्र किन सुस्तायो ? बजारमा किन मन्दी आयो ? थाहा छैन ।

बजारको अवस्था नबुझिकन प्रधानमन्त्री र अर्थमन्त्री अर्थतन्त्र सुध्रिन्छ भन्दै हिँडेका छन् । कसरी सुध्रिन्छ ? सरकारले सबैभन्दा बढी राजश्व उठाउने घरजग्गा कारोबारबाट हो । घरजग्गा कारोबारलाई बाउडिन पनि गाह्रो छ । यता, पसलहरुमा सुख्खाराम लागेको छ । व्यापार नै नभएको गुनासो पोख्छन्, व्यापारीहरु ।

चाडपर्व नजिकिँदै छ तर पहिलेको जस्तो व्यापार अहिले छैन । सेयरबाट पनि राज्यले राम्रै राजश्व उठाउँदै आएको थियो । मन्दीको प्रभावमा सेयर बजार पनि परेको छ । त्यसैले राज्यको ढुकुटीमा राजश्व आउने स्रोत नै छैन । राजश्व नउठ्दा सरकारले धमाधम विदेशी ऋण लिइरहेको छ ।

२९ खर्ब ४२ अर्ब रुपैयाँ विदेशी ऋण पुगिसकेको छ । उखु किसानहरु अनुदान कटौती हुँदा सडकमा आएका छन् । निर्माण व्यवसायीको ४५ अर्ब, दूध किसानको सात अर्ब र कोरोना बीमा गरेबापत अस्पतालहरुले २४ अर्ब रुपैयाँ भुक्तानी पाएका छैनन् । उनीहरु मागेको माग्यै छन्, तर सरकारको ढुकुटीमा पैसा छैन ।

सरकार आफ्ना खर्च धान्न अहिले ऋणको भर परिरहेको छ । अबको दुई वर्षमा ऋण ठ्याक्कै दोब्बर हुन्छ । सर्वसाधारणसँग यतिबेला पैसाको अभाव छ । बिहानबेलुका छाक टार्न धौ धौं परेको अवस्थामा कसले घरजग्गा, सेयर, गाडी र सुन किन्ने ? यी क्षेत्रको मूल्य झनै घट्ने निश्चित छ ।

ऋण लिने मान्छे नहुँदा राष्ट्र बैंकले बजारबाट पैसा तानेको तान्यै छ । बैंकहरुले तीनदेखि चार प्रतिशतबाट बचतकर्ताको पैसा उठाइरहेको छ । तर, राष्ट्र बैंकले त बैंकहरुलाई दुई प्रतिशत मात्र ब्याज दिन्छ । बैंकहरुले थप ब्याज कहाँबाट दिन्छ ? राज्यलाई कर कसरी तिर्छ ?

कर्मचारीलाई तलब कहाँबाट बाँड्छ ? दैनिक खर्च र घरभाडा कसरी धान्छ ? भोलि विदेशीले ऋण दिएन र राजश्व उठेन भने बैंकको पैसा सरकारले नै चलाउँछ । सरकारी खर्च जनताको पैसाले धानिन्छ । सहकारीका बचतकर्ताहरु आफ्नो भौचर र पासबुक देखाउँदै हिँडेका छन् । तर, त्यो पैसा फिर्ता आउने कुनै छाँटकाँट देखिँदैन ।

सञ्चालकहरु कति जेलमा छन् कति भागिसकेका छन् । पासबुक र भौचर देखाएर के गर्नु, पैसा आउने ठाउँ नै छैन । ठूल्ठूला उद्योगीले करोड पर्ने धितो राखेर अर्बौं रुपैयाँ ऋण लिएकोमा फिर्ता तिर्न सकेका छैनन् । जसका कारण केही बैंक डुब्ने भएको भनि समाचारहरुमा आइरहेको देखिन्छ ।

तर, अहिले बैकले धितो बेच्न सकेको छैन । अर्कोतिर, धितो बेच्दा आउँछ करोड, बैंकले ऋणीसँग लिनु छ अर्ब । बैंकले के गरेको रहेछ ? विस्तारै बाहिर आउँदै छ ।