सेङ्दिचौर, खेलमैदान र सीमा

चन्द्र सर्तुङ्गे मगर
पृष्ठभूमिः
नेपालले वेस्ट इन्डिज् र अमेरिकाद्धारा आगामी वर्ष आयोजना गर्ने टि–ट्वान्टि वल्र्ड कपको लागि एशिया क्षेत्रको छनोटमा योग्य हुदै गर्दा यो खेलको नेपालभरि नै चर्चापरिचर्चा चल्नु स्वभाविक छ । स्थानीय निकायको अधिकार क्षेत्रभित्र पर्ने खेलकुद आयोजनाको लागि “एकपालिका–एक खेलमैदान” जस्ता कार्यक्रम ल्याउनु महत्वपूर्ण कार्यक्रम नै भएको छ । यो लेख “सेङ्दिचौर, खेलमैदान र सीमा”को सेरोफेरो रहनेछ ।

गुल्मी र अर्घाखाँची जिल्लाको सीमा क्षेत्रमा बग्ने खज्र्याङ्गखोलाको छेउमा रहेको यो खेलमैदान पृष्ठभूमीमा देखिने हाँडिकोटको डाँडा र दौँघातर्फको गाढा हरियालीको कारणले प्राकृतिक सौन्दर्यताले भरिपूर्ण छ । बहुउद्धेश्यीय खेलमैदानको रूपमा परिकल्पना गरिएको यो खेल मैदान छत्रकोट गाउँपालिकामा खेलाडि उत्पादन गर्ने मुख्य खेलमैदानको रूपमा लिएको छ । राष्ट्रपति कप, पालिकास्तरिय खेल प्रतियोगिता अन्तर्गतका विभिन्न विधाका खेलहरू यो मैदानले सफलरूपमा आयोजना गरिसकेको छ । त्यसैगरि, गत शनिबार उद्घाटन गरिएको नीजि क्षेत्रबाट स्थापना गरिएको पब्लिक युनाइटेड अस्पताल, केहि नीजि आवासीय विद्यालय पनि यस क्षेत्रका केहि सार्वजिनक चासोका विषय हुन् । यो आलेख उद्घाटनको दौरानमा यस अस्पतालको ठेगानाको विषयमा केन्द्रित हुनेछ ।

मुलबाटो अन्र्तगतकोे गैरिखुट्टा देखि खज्र्याङ्ग बजार विचको क्षेत्रमा पर्ने सेङ्गिदीचौर र यो क्षेत्रमा बनेका बुहुउद्धेशीय खेलमैदान, पब्लिक युनाइटेड अस्पताल, आवासीय विद्यालय र अन्य केहि संरचनाले पार्ने प्रभाव र संघीयताको ब्यापक दृष्टिकोण भित्र अर्थपूर्ण विषयको रुपमा रहेको पाइन्छ । खेलमैदान, अस्पताल र विद्यालयको ठेगानाको विषयमा यो स्तम्भकर्ताले खज्र्याङ्ग, गैरिखुट्टा, दौघा, मानकोट र सार्वजनिकका रुपमा सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गरी गरेको सर्वेक्षण र नेपाल सरकारले संघीयता स्थापना पछिको स्थानीय तह पुर्नसंरचना प्राविधिक सहयोग समितिको कार्यशर्त तथा कार्यविधि, निर्वाचन आयोगले प्रकाशित गरेको निर्वाचन केन्द्र लगायतको सन्दर्भसामाग्रीहरु अध्ययन गरी विषय प्रस्तुत गरिएको छ ।

समस्याको गाँठो

सेङ्गदीचौर लगायतको आसपासको क्षेत्रम बनेका केही संरचनाको ठेगाना र संघीयताको कार्यन्वयनमा यसको दुरगामी असर र भविष्यमा हुन सक्ने विवाद यो आलेखको मुख्य केन्द्र हुनेछ ।

ठेगाना किन अर्थपूर्ण छ ?

स्थानीय सरकार अन्तर्गत रहेका गाउँपालिका र सोही पालिका अन्तर्गत रहेका वडाहरुमा अभिभावकको रुपमा सम्बन्धित वडा अध्यक्षले महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरी समय समयमा आउने विभिन्न विवाद, समस्या र संबेदनशील विषयको समाधान गर्न सकिन्छ । विकास निर्माण, सामाजिक सचेतना, आम जनतालाई असर पर्ने गरी गरिने कार्यको निरीक्षण, अनुगमन, नियमन र नियन्त्रणको लागि सम्बन्धित वडाको प्रथम दायित्व पनि हुन आउँछ । त्यसैले ठेगाना महत्वपूर्ण छ ।

झनै महत्वपूर्ण विषयको रुपमा छत्रकोट गाउँपालिकाको आन्तरिक राजस्वको स्रोत अन्य निकट पालिकाको तुलनामा कमै रहेको पाउन सकिन्छ । नदिजन्य स्रोतको रुपमा दक्षिणमा खज्र्याङ्ग खोला, उत्तर पश्चिममा बडिगाड र अन्य यस्तै तरिकाले बनेका ठूलो संरचना नै हुन् । यदि दौँघा मै रहेको यस्ता संरचना अन्य वडामा स्थान्तरण गरिएको खण्डमा दौँघाको आर्थिक दायित्व कम हुने, विकास निर्माण र योजना कार्यन्वयनमा उदासिनता देखिने र शासकीय उत्तरदायित्वबाट पन्छिनेमा कुनै शंका रहने छैन । त्यसैले यी र यस्तै विवादित विषयलाई समयमै निरुपण गर्नु पर्ने देखिन्छ ।

के छ त सन्दर्भ सामाग्रीहरुमा ?

पहिलो, श्री बालानन्द पौडेलको अध्यक्षतामा बनेको स्थानीय तह पुर्नसंरचना आयोगको लागि निर्माण गरिएको प्राविधिक सहयोग समितिको कार्यशर्त तथा कार्यविधि (Terms Of Reference/TOR) मा गाउँपालिका तथा नगरपालिकाको सीमा र वडा सँख्या निर्धारण गर्दा आधार मान्नुपर्ने शर्तको रुपमा सम्बन्धित इकाईमा रहने वडा निर्धारण गर्दा “साविकको सिँगो गाविसलाई कम्तिमा एक वडा मान्नु पर्नेछ” भनेर भनिएको छ । यस अर्थमा लौकीडाँडाको बीच भाग, बेलको रुख हँुदै मुल कुलो हुँदै लामाचौपारी पुग्नेबाटोको पूर्बी भाग साविकको दौँघा गाविसमा पर्छ । यस अर्थमा यो सेङ्गिदी चौर र यहाँ बनेका संरचनामा छत्रकोट—५ लेख्नु दुर्भाग्य हो । यसलाई सच्चाएर छत्रकोट—६, सेङ्गिदीचौर÷खज्र्याङ्ग लेखिनुपर्छ ।

दोस्रो, निर्वाचन आयोगको मतादाता नामावली विवरण (VOTER ROLL) मा उक्त क्षेत्रका मतादाताको नामावली छत्रकोट—६ मा पर्ने र मतदान स्थल पनि कालिका आधारभुत विद्यालय, नौधारा भएको हुँदा सोही मतादाता बस्ने स्थान छत्रकोट—५ मा पर्छ भन्नु गलत रहेको छ ।

अन्तिम, ‘अनलाइन नमूना सर्वेक्षण’का रुपमा सामाजिक सञ्जाल अन्तर्गत फेसबुकमा सोधिएको प्रश्न “बहुउद्धेश्यीय खेल मैदान र तत्कालिन दौँघा गाविसको सीमाना कहाँ सम्म पर्छ” भन्ने प्रश्नमा ९९ प्रतिशत उत्तरदाताले दौँघामा पर्ने र सीमाना लौकीडाँडा बेलको रुख हुदै लामाचौपारी जाने कुलोदेखि पूर्वको भाग दौँघा हो भन्ने जवाफलाई आधार मान्दा खेलमैदान, अस्पताल, आवासीय विद्यालय र हाल बन्दै गरेको बृहत लिफ्टिीङ्ग खानेपानी योजना पनि छत्रकोट—६ मा पर्ने देखिन्छ ।

निष्कर्ष, यी तीन तथ्य र प्रमाणलाई आधार मान्दा पूर्बमा भ्यागुतापानी मनभाक, उत्तरपश्चिममा मुलबाटो भन्दा तलको भाग, लौकी डाँडा, बेलको रुख हुँदै लामाचौपारी जाने कुलोको बाटो र दक्षिणमा रिडी खोलाको बीचमा रहेको २,५६४ जनसँख्या (महिला १,४१५ पुरुष १,१४९) ले भरिएको गाउँ दौँघा रहेको छ ।

सुझाब :

ऐतिहासिक तथ्य र सन्दर्भ, नेपाल सरकार र स्थानीय निकायले प्रकाशन तथा कार्यन्वयन गरेको ऐन तथा नियमावलीको आधारमा विषयलाई समयमा नै सच्चाउनु पर्दछ । स्थानीय निकायको रुपमा रहेको छत्रकोट गाउँपालिकाले कार्यपालिका बैठक तथा अन्य बैठकहरुमा पालिका स्तरमा साझा बुझाइको निर्माण गरी स्थानीय स्तरमा त्यसको कार्यन्वयन गर्नु यो आलेख तथा स्तम्भकर्ताको सुझाब रहेको छ । ००००