सरकार जनतालाई उपत्यकामा थुपार्दै, घरभित्रको चिसो र बाहिरको धुवाधुँलोले रोगी बढ्दै !

अनुसा थापा
मुलुकमा जाडो बढ्दै गएको छ । जाडो बढेसँगै बिरामी हुनेको संख्या पनि निरन्तर उकालो लाग्दै गएको छ । बढ्दो जाडो र प्रदूषणले दमका रोगीलाई झन् बढी च्यापेको छ । उनीहरुलाई श्वास फेर्नसमेत समस्या भइरहेको छ । कोही अस्पतालमा अक्सिजन माक्स लगाएर उपचार गराइरहेका छन् भने कोही घरमै ।

पछिल्लो समय सबै घर ढुंगा, माटोको हुन्थ्यो । जुन तात्थ्यो । अहिले घर सिमेन्ट, वालुवा, डण्डीको प्रयोग भएर बनेको छ । सिमेन्टले छिट्टै चिसो लाग्छ । घरभित्र बसौं, चिसो छ । बाहिर जाऔं, धुँवाधुलो, प्रदूषण छ । आखिर सर्वसाधारण गएर बस्नेचाँहि कहाँ ? हिँउदमा वायु प्रदूषण बढ्दै जान्छ ।

पानी नपर्ने भएकाले प्रदूषण हट्नै पाउँदैन । यतिबेलै फेरि ईँट्टाभट्टा सञ्चालन गरिन्छ । जसले सबैभन्दा धेरै वायु प्रदूषण गर्छ । अर्कोतिर, २० वर्ष पुराना गाडी धुँवाको मुस्लो फालेर गुडिरहेको छ । जसले वायु प्रदूषण गराउन मद्दत पुर्याइरहेको छ । अहिले नै श्वासप्रश्वासका बिरामीलाई गाह्रो भइरहँदा अब झन् च्याप्ने देखिन्छ ।

किन कि, प्रदूषण अब बढ्दै जान्छ । काठमाडौं उपत्यकामा खुला ठाउँ छैन । कहीँ गएर बसौं, घाम तापौं भन्ने स्थिति नै छैन । जताततै घर नै घर छ । घर तीनतिर जोडेर बनाइएको छ । जसका कारण घामको मुहार देख्नै पाइँदैन । काठमाडौंमा पहिले धेरै सार्वजनिक खाली चौर थियो ।

सिफल चौर, चाबहिल गणेशस्थानपछाडिको चौर कब्जा गरिसकिएको छ । पहिले चौर भएकोमा अहिले घर बनेको छ । कतै स्थायी संरचना बनाइएको छ, कतै अस्थायी । टहरा बनाएर व्यापार गरिरहेको अवस्था छ । अनि कहाँ गएर घाम ताप्ने ? स्थानीय सरकारले सार्वजनिक चौरहरु संरक्षण गर्नुपर्थ्यो ।

तर, स्थानीय सरकारले आँखा चिम्लिदिँदा भूमाफियाहरुले सार्वजनिक सम्पत्तिहरु कब्जा गरेका छन् । काठमाडौं उपत्यकामा खाली चौर नै छैन । घाम ताप्न मात्र होइन, बालबालिकालाई खेल्न, एकापसमा बसेर गफ गर्न चौर नै भेटिँदैन । अनि जतिबेला पनि घरभित्रै कोचिनुपर्ने बाध्यता छ ।

जाडो भएपनि, गर्मी भएपनि घरभित्रै बस्नुपर्छ । उपत्यकामा ७७ जिल्लाका नागरिकको बसोबास छ । कसैले घर बनाएका छन्, कोही भाडामा बस्छन् । तर, घाम त सबैलाई चाहिन्छ । घाम नपाउँदा उनीहरु रोगी बनिरहेका छन् । हातखुट्टा दुख्ने, हड्डी खियने, निमोनिया लाग्ने, श्वासप्रश्वासमा समस्या हुनेलगायतका रोग उनीहरुमा देखिइरहेको छ ।

पहिले उपत्यकामै प्रशस्त पार्टीपौवा, चौतारा, वरपिपलको रुख थियो । सर्वसाधारण त्यहाँ बसेर गफिन्थें, थकाइ मेटाउँथे । बालबालिका खेल्थे । तर, संरक्षण नहुँदा त्योपनि मासियो । स्थानीय सरकारले विकास भनेको घर बनाउने मात्रै हो भनेर बुझ्दा आज उपत्यका अव्यवस्थित शहर बनेको छ ।

व्यवस्थित शहरमा आवास, पार्क, चौतारो, पार्टीपौवा, धारा, खोलानाला हुन्छ । तर, हामीकहाँ घरैघर छ । एउटाले अर्कोसँग जोडेर घर बनाएको छ, अर्कोले फेरि अर्कोसँग । दिँउसै बत्ती बालेर बस्नुपर्ने बाध्यता उपत्यकामा छ । बत्ती बाल्यो अनि सिरकभित्र बसिरह्यो । काठमाडौंमा धान्न नसक्ने जनसंख्या भइसकेको छ ।

तैपनि, सरकारले जनतालाई यहीँ कोचिरहेको छ । जनतालाई रोगी बनाइरहेको छ । जनताको जनधनको सुरक्षा गर्नु सरकारको दायित्व हो । विडम्बना, सरकार आफ्नो दायित्व निर्वाहमा चुकिरहेको छ । अहिले उपत्यकामा एक तलादेखि १९ तलासम्मको घर छ । त्यहाँ एकएक वटा कोठा लिएर सर्वसाधारण बसिरहेका छन् ।

उनीहरु आफ्नो ज्यान नै जोखिममा छ । कोठामा बस्नेहरुले हिटर बाल्छन् । हिटरको कारणले आगजनी भयो भने त्यहाँ सर्वस्व सिद्धिन्छ । अर्कोतिर, केही कारणबस घर भत्कियो भने त्यहाँ अकल्पनीय मानवीय क्षति हुन्छ । पछिल्लो समय उपत्यका भरिँदै गएको छ भने गाउँ रित्तिँदै ।

सरकारले जहाँ छौं, त्यहीँ बस । आफ्नो गरेर खाऊँ भनेर सिकाउने हो । जनता आआफ्नो जिल्लामा बसे भने त्यहाँपनि विकास हुन्छ । उनीहरुले खेतीपाती गरेर खान्छन्, खेतबारी बाँझो बस्दैन । उपत्यकामा यस्तो भीड पनि हुँदैन । उपत्यकामा जता हेर्यो, त्यतै मान्छे देखिन्छन् ।

मान्छे धेरै भएकाले उपत्यका फोहोर बन्दै गएको छ । खोलानाला दूषित भएको छ । पानीको अभाव उस्तै छ । यहाँ उब्जनी नभएकाले सबै सामान बाहिरबाट आयात गर्नुपर्ने बाध्यता छ । ती विषालु सामान खाएर जनताले आफ्नो पैसा पनि सकाइरहेका छन्, ज्यान पनि । घरमा त घाम ताप्ने ठाउँ छैन, स्कुलको हालत पनि उस्तै छ ।

अधिकांश स्कुल भाडाको घरमा छ । साँघुरो जग्गामा अग्लो भवन बनाएर स्कुल बनाइएको छ । स्कुल खुल्ला ठाउँमा हुनुपर्छ । तर, घरैघरको बीच एउटा भवन लिएर स्कुल सञ्चालन गरिएको छ । न त्यहाँ घाम आउँछ न भुइँचालो आयो भने भाग्ने ठाउँ छ । स्कुलले चिसोमा पढाएर जनताका छोराछोरी रोगी बनाइरहेको छ ।

जनताले मँहगो शुल्क तिरीतिरी बिरामी बनाउन आफ्नो छोराछोरी स्कुल पठाएका त होइनन् । तर, स्कुल कमाउनतर्फ मात्र केन्द्रीत छ । पहिले मन्दिरको जग्गा ठूलो र फराकिलो हुन्थ्यो । सर्वसाधारण त्यहाँ गएर बस्थे । तर, त्यो पनि हड्पिसकेको अवस्था छ । मठमन्दिर साँघुरो बनाइएको छ ।

मठमन्दिरको चारैतिर मन्दिरभन्दा अग्लो घर निर्माण गरिएको छ । जसका कारण मन्दिरमा आउने घाम छेकिएको छ भने पूजाआजा गर्न आउनेलाई पनि ठाउँ सानो हुँदा समस्या भएको छ । सरकारले नेपाल भनेको उपत्यकाको तीन जिल्ला मात्र होजस्तो गर्यो । बाटोघाटो, सडक, अस्पताल यहीँ बनायो ।

दुर्गम जिल्लामा त अहिलेपनि सिटामोल पाइँदैन । जसका कारण सर्वसाधारण यहाँ आएर थुप्रिन बाध्य भए । कतिपयको यहाँ आएर बस्नु रहर हो भने धेरैको बाध्यता । सरकारले सबै जिल्लालाई बराबर ठानेर विकास गरिदिएको भए, आज काठमाडौंमा यत्रो भीडभाड हुँदै हुँदैनथ्यो ।

न काठमाडौं यति फोहोर हुन्थ्यो । जनता आफ्नै जिल्लामा बसिरहेका हुन्थें । सरकारको कमीकमजोरीले गर्दा भूमाफिया र घरधनीलाई मात्र फाइदा भएको छ । भूमाफियाले एक हजार रुपैयाँ आनामा बिक्री नहुने जग्गा टुक्राटुक्रा पारेर लाखौंमा बेचे । यता, घरधनीले चिसो, घाम नछिर्ने दुलोजत्रो कोठाको ठाउँ हेरेर पाँच हजारदेखि २५ हजारसम्म लिइरहेका छन् ।

अनि त्यस्तो घरमा बसेर जनता रोगी भइरहेका छन् । अहिले धेरैलाई दम, बाथको रोग छ । त्यो रोग लाग्नुको प्रमुख कारण नै चिसो छ । जनता यहाँ उपचार पाइन्छ भनेर आउँछन् । तर, रोग लागेको देख्दैनन् । काठमाडौं आउनु भनेको आफ्नो आयु घटाउनु हो । घरभित्र बस्यो, रोगले च्याप्छ, बाहिर गयो, गाडीले हानेर मार्छ ।

उपत्यकाजति जोखिमपूर्ण ठाउँ देशभर नै कहीँकतै छैन । यहाँ सरकार र जनता नै दलाली भए । राज्यको कारणले जनता आफ्नो गाउँठाउँ छोडेर यहाँ आएर बस्न बाध्य छन् । जनताले जनतालाई नै रोगी बनाएर कमाइरहेका छन् । तर, यो कुरा सीधासाधी जनताले बुझ्न सकेनन् ।

जनता रोगी हुँदा अस्पताललाई फाइदा भएको होला । यद्यपि, जनता गरिब बन्दै गएका छन् । देश बनाउन चाहिने जनता सबै बिरामी परिरहेका छन् । तर, सरकारलाई मतलब छैन ।